Proverbs

Än Solomon Fósun Emiriit

Kapasen Emiriit

Lepopun tipächchem

1 Ikkeei ekewe kapasen emiriit än Solomon nöün David we mwän, ewe kingen Israel:

2fäniten ar repwe äiti ngeni aramas ar repwe miriit me manawöch,

3fäniten än aramas repwe angei öüröürer lón ffön me föfföröch, pün repwe föri minne mi pwüng, let me wenechchar;

4fäniten ar repwe älisi ekkewe mi wewemang ar repwe miriit o ngeni ekkewe säräfö ar silelap me awora lamwoter.

5Ekkewe mi miriit repwe öüseling ngeni ekkeei kapasen emiriit o repwe alapaló ar miriit, pwal chókana mi weweöch repwe angei öüröürer,

6fäniten ar repwe weweiti wewen ekkeei fós mwónómwón me kapas mwönünnür, ekkewe kapasen emiriit me kapasen äfääliel.

7Nuokkusiti ewe SAMOL iei popun silelap, nge ekkana mi umwes chök ra opwut tipächchem me kapasen ffön.

Än emön saam kapasen emiriit: Kütta miriit

8Neii, kopwe öüseling ngeni meet somom a ääni öüröür ngenuk, nge kosap likitaló minne inom äiti ngenuk.

9Pün meet en ka käeö seniir ra wewe ngeni epa mwärämwär mi ofouta wón mökürom me epa sein mi ofouta fän üwom.

10Neii, are chón tipis repwe otupwuk, kosap tipeew ngeniir!

11Are repwe apasa, “Kopwe feitto fiti keem; öüsipwe op o niieló emön, öüsipwe likköürü ekkewe aramas esap wor ar mwääl pwe sipwe niireló;

12öüsipwe oromiireló nge iir mi manaw usun peias a aromaló kewe mi mäló, sipwe oromireló nge iir mi unus, usun chókana mi feittiw lón ewe pwangen mäló;

13sipwe angei pisekir pwe liapach o amasowa imwach kana ren chómmóng sókkun mettóch mi öüchchea;

14kopwe feitto o uwato tupwum ngeni keem; sipwap ineti fengeni liapach” -

15neii, kosap chiechi ngeniir, kosap eipwalong pecheemw lón ar kana aal;

16pün pecheer ra mwittirilong lón tipis, iir ra mwittir le össükü chcha.

17A ifa me lamwotmwälin än emön emereasló ew cheew, nge ekkena machchang mi küna!

18Nge esap ina usun ekkeei aramas, pün iir ra förätä leenien likköür fäniten pwisin chaar, ra pwisin lifänipwülüw manawer!

19Iei usun sapwongawen iir meinisin mi mocheniäiti ar repwe pisekisek fän föfförün mwänesol; a sópwólong lón ar ra pwisin sooläni manawer.

Tipächchem a kökkö me lón ekkewe aal

20Tipächchem a kökkö me lón ekkewe aal, i a osommóng le kökkö me lón ekkewe leenien emwicheichen aramas;

21a kökkö me lón pwokuukun ekkewe aal mi ökürang, a kapas seni lón ekkewe asamalapen tittin ewe telinimw o apasa:

22“Ämi ekkana mi wewemang, epwe ifa langattamen ämi öüpwe chök sópweló le nóm lón ämi wewemang? Ämi ekkana chón turunufas, epwe ifa langattamen ämi öüpwe pwapwaiti ämi angangen turunufas? Ämi ekkana mi umwes, epwe ifa langattamen ämi öüpwe opwut silelap?

23Are öüpwe kul ren äi öpwüngü kemi, nengeni, ngang üpwe niinätiw ewe ngünün tipächchem wóómi, ngang üpwe esile ngeni kemi äi kewe ekiek.

24Nge pwokiten öüsap mochen öüseling lupwen ngang üwa kökkö o esap wor emön epwe äfälli lupwen ngang üwa eitiewu peii,

25pwokiten öüwa asarongorong ngeni äi öüröür ngeni kemi o öüsap etiwa äi öpwüngü kemi,

26ina minne, ekkesiwilin, ngang üpwe takir lupwen feiengaw epwe tori kemi; ngang üpwe ngääri kemi lupwen feiengaw wätte epwe tori kemi,

27lupwen feiengaw epwe tori kemi usun ew mölümöl, lupwen feiengaw epwe ässikemiiló usun ew ewiniär, lupwen riäfföü me weires repwe pwölükemiiló.

28Mwirin, iir repwe kökkö nge ngang üsap pöppölü; iir repwe küttaei nge resap künaei,

29pwokiten iir ra opwut silelap o resap filätä pwe repwe nuokkusiti ewe SAMOL.

30Pwokiten iir resap etiwa äi kewe öüröür o ra opwut äi emiritiir,

31iei minne, iir repwe pwisin äni uwään ar föfför o mótüló ren uwään ar kewe rawangaw.

32Pün än ekkewe mi wewemang älleasolap epwe pwisin niireló, nge än ekkewe mi umwes tunaló epwe efeiengawer;

33nge iö mi öüseling ngeniei epwe manaw lón kinamwe me nükünüköch, esap niweiti och feiengaw.”

Ekkewe feiöch sia angei seni tipächchem

2 Neii, are kopwe etiwa äi keei kapas o isenalong lóm äi keei öllük usun och pisek mi öüchchea, 2kopwe öüüw selingom ngeni tipächchem o anómwu óm ekiek wón weweöch -

3ewer, are kopwe kökkööri wewe mi alóllóól o osommóng le kööri weweöch,

4pwal are kopwe kütter usun óm kütta silifer me óm küttafeili weweöch usun óm kütta pisek öüchchea mi kóópóló,

5mwirin, en kopwe weweiti ewe nuokkusun ewe SAMOL o kopwe küna óm silelapei Kot.

6Pün ewe SAMOL a fang tipächchem; silelap me weweöch ra towu seni lón awan.

7I a iseni tipächchem mi pwüng fäniten ekkewe mi wenechchar, i ew pisekin eppet lón maun ngeni chókana mi unusöch lón ar fätäl,

8pün i a mammasa alen ekkewe mi pwüng o tümwünü alen nöün kana mi ölükülük.

9Mwirin, en kopwe weweiti meet mi pwüng, let me wenechchar; kopwe pwal silei usun óm kopwe küna pwüngün fätälen minne kopwe föri iteiten fansoun.

10Pün tipächchem epwe tolong lón letipom nge silelap epwe apwapwa ngeni ngünum.

11Öüröür epwe tümwünuk, weweöch epwe mammasók.

12Tipächchem epwe amanawók seni föfförün ekkana aramas mi ingaw, seni chókana ar kapas mi otupwutup,

13ra likitaló ekkewe aal mi wenechchar pwe repwe fätäl wón ekkewe aal mi rochopwak,

14ra pwapwa le föri minne mi ngaw o ra meseikeiti angangen likotupwutupw,

15aler ra chök ppwór o ra rikirik lón ar kana föfför.

16Tipächchem epwe pwal amanawók seni ewe fiin lisowu, seni ewe fiin lükün fän an kapasen emichimich,

17a fen pöütaló pwülüwan leölüwölün o a epiningawa ewe pwon i a ääni fän mesen Kot.

18Pün imwen neminnei a kokkotiw tori mäló, nge an kana aal ra fätäl ngeni ngünün ekkewe mi mäló.

19Ese wor emön mi feilló ren neminnei a liwinsäfäl, rese pwal tongeni ar repwe fätälsäfäl wón ewe alen manaw.

20Ina popun, kopwe fätäl wón ekkewe aal mi mwirinnö o sópweló le fätäl wón ekkewe alen chón pwüng.

21Pün ekkewe chón pwüng repwe manaw lón ewe fönü, pwal ekkewe chök mi wenechchar repwe nónnóm lón,

22nge ekkewe aramasingaw repwe katoowu seni ewe fönü, pwal ekkewe aramas resap ölükülük repwe karosoló seni ewe fönü.

Anómwu apilükülük lón ewe SAMOL

3 Neii, kosap mönlükaló ekkewe mettóch üwa äeöw ngenuk, nge kopwe iseni lón letipom äi kewe öllük, 2pün iir repwe alangattamaló manawom lón chómmóng ier o awarato reemw kinamwe me nónnómöch.

3Kosap mwüüt ngeni chen me ölükülük repwe sü senuk; Kopwe föötiretä fän üwom, kopwe makkeretiw wón föüchööpöpün letipom.

4Mwirin, en kopwe küna chen me iteüöch me fän mesen Kot me aramas.

5Kopwe anómwu óm apilükülük wón ewe SAMOL ren unusen letipom nge kosap wünneni pwisin óm wewe;

6Kopwe esilla i lón meinisin minne ka föri, iwe, i epwe äwenechchara alóm kana.

7Kosap pwisin ingeiti óm tipächchem; kopwe nuokkusiti ewe SAMOL o atoowawókeló seni minne mi ngaw.

8Ei epwe aworato pöchökkülen inisum me pöchökkülen chuum.

9Kopwe osufölüw ewe SAMOL ren wöwum, pwal ren ekkewe mwen uwään meinisin minne ka kini seni fönüom;

10mwirin, óm kewe leenien iseis repwe ureló o säsewu ren föün wiit nge óm kewe leenien iseis wain repwe säsewu ren wain mi mwirinnö.

11Neii, kosap opwut än ewe SAMOL epwe öpwünguk, nge kosap letipengaw ren an äwenók le fönöök,

12pwokiten ewe SAMOL a emiriti chókana i a tonger, usun chök emön saam a fönööw emön noun i a pwapwaiti.

13A pwapwa emön aramas mi küna tipächchem me emön mi angei weweöch,

14pün komwusinin tipächchem a mwirinnö lap seni silfer, nge ewe liiwin sia angei seni tipächchem a mwirinnö lap seni kolt.

15Tipächchem a öüchchea lap seni ekkewe faaw öüchchea iter ruupi; esap wor och minne ka mochen epwe löllö ngeni tipächchem.

16Manaw langattam a nóm lón peliifichin pöün tipächchem, nge pisekisek me iteüöch ra nóm lón pellimöngün poun.

17I epwe emmwenuk lón ekkewe aal mi uren pwapwa; an kewe aal meinisin repwe fang ngenuk kinamwe.

18Tipächchem i efóch irän manaw ngeni chókana mi róómi; chókana mi kömwöchünnük wón tipächchem repwe pwapwa.

19Ewe SAMOL a föri lóngólóngun fönüfan ren tipächchem, a atolonga ekkewe läng lón leenier ren weweöch;

20ren an silelap, ekkewe pwuachchen kólik mi alóllól ra pwuachchetä o ekkewe kuchu ra öpwüngätiw üüt.

21Neii, kosap mwüüt ngeni tipächchem me miriit repwe moruk seni mwen mesom, kopwe tümwünü memmeef mi pwüng me filiöch,

22pün repwe oura ngenuk manaw, epwe och minen enling repwe ofouta fän uwom.

23Mwirin, repwe tümwünuuk pwe kopwe nnük wón óm aal, repwe pwal tümwünü pecheemw pwe resap chepetek.

24Lupwen kopwe kóónóló, kosap nuokkus; lupwen ka kóónóló, kopwe kinamwe lón óm möür.

25Kosap nuokkusiti an epwe wor och riäfföü epwe mwittir fis ngenuk, esap pwal fis ngenuk och efeiengaw mi kan fiffis ngeni kana aramas ingaw,

26pün ewe SAMOL epwe nóm ünükkum o epwe tümwünü seni pecheem an esap tup lón ew ssär.

27Kosap ömwöchü seni chókana mi fich ngeni óm kopwe föri minne mi mwirinnö ngeniir, lupwen en mi tüfich ngeni pwe kopwe älisiir.

28Are ka tongeni óm kopwe älisi chon órum iei, iwe, kosap apasa ngeni, “Kopwap liwinsäfälito lesor, mwirin, ngang üpwap älisuk,” nge i mi fen nóm reemw ewe mettóch.

29Kosap rawangawei chón órum, pün iir ra lükülükuk.

30Kosap oturu emön nge esap wor popun, lupwen resap föri och mi efeiengaw ngenuk.

31Kosap lólówóiti ekana aramas mi mwäneson, kosap pwal öppirüw ar kana föfför.

32Pün ewe SAMOL a niopwutäsini emön aramas mi tipächchem soolä, nge i a mochen epwe chiechi ngeni ekkana mi wenechchar.

33Ewe SAMOL a önümamawa chón leimwen ekkana aramasingaw, nge a anómwu an feiöch wón chón leimwen kana mi wenechchar lón manawer.

34Ewe SAMOL a keiäsini ekkewe chón turunufas, nge a pwääri ngeni ekkewe mi tipetekisón an echenir.

35Ewe mi miriit a älemwiri iteüöch, nge ekkewe mi umwes ra itengaw!

Än emön saam öüröür mi miriit

4 Ämi neii kana, öüpwe öüseling ngeniei; öüpwe öüseling ngeni än sememi kapasen öüröür. Öüpwe tümwünöch ngeni pwe öüpwe mämmäritä lón ämi miriit, 2pün ngang üwa ngeni kemi kapasen emmwen mi mwirinnö. Öüsap kul seni minne ngang üwa äeöw ngeni kemi.

3Pün melóóm ngang üwa pwal emön naaw, nöün semei we, inei we a fókkun echeniei pün ngang chök nöüür.

4Mwirin, i a äööwei o a apasa ngeniei, “Kopwe etilonga äi keei kapas lón letipom; kopwe fiti äi kewe kapasen öüröür pwe kopwe manaw.

5Kopwe käeö ngeni óm kopwe miriit; kopwe aörüni ngeni manawom ekiek mi pwüngüöch. Kosap mönlükaló ika kul seni äi keei kapas.

6Kosap likitaló tipächchem, pün tipächchem epwe tümwünuk; kopwe echeni tipächchem pwe i epwe mammasók.

7Iei lepoputän tipächchem: Kopwe angei tipächchem. Nge are epwe pwal wor och meet kopwe angei me lükün ei; iwe, kopwe angei ekiek mi pwüngüöch.

8Kopwe öüchcheani tipächchem; iwe, i epwe etekióketä, kopwe faropacheeló tipächchem pwe i epwe eiteüöchuuk.

9Tipächchem epwe isettä epa mwärämwär mi lingöch wón mökürom, i epwe fang ngenuk epa mwärin king mi fókkun lingöch.”

10Neii, kopwe öüseling ngeniei o etiwa meet ngang üwa apasa, iwe, ekkewe ierin manawom repwe chómmóng.

11Ngang üwa äiti ngenuk ekkewe alen tipächchem o emmwenuk wón ekkewe aal mi wenechchar.

12Lupwen kopwe fätäl, ipweipwen pecheemw resap pet; lupwen kopwe ssä, kosap mwörü are chepetek.

13Kopwe kömwöchüló wón kapasen öüröür; kosap mwüüt ngeni pwe epwe feilló; kopwe mammasaöchüw pün i óm manaw.

14Kosap ipwelong lón alen ekkewe aramasingaw ika fätäl lón alen ekkewe chón föfföringaw.

15Kopwe rikiló seni, kosap sääi wón; kopwe kul seni o feilló wón óm aal.

16Pün aramasingaw resap tongeni repwe asöösö tori ar repwe föri minne mi ngaw; resap tongeni möür toori ar repwe föri pwe emön epwe chepetek.

17Föfföringaw a usun chök eneer mwöngö, nge föfförün mwäneson a usun chök ünümeer wain!

18Alen ekkewe chón pwüng a usun chök ewe akkaren lesossor, a chök lallapaló saraman tori a unusen räniló.

19Nge alen ekkewe aramasingaw a usun chök unusen rochopwak; iir resap silei meet ra chepetek ren.

20Neii, kopwe tümwünöch ngeni meet ngang üwa apasa; kopwe öüüw selingom ngeni äi kana kapas.

21Kosap oruka seni mwen mesom äi kewe kapas; kopwe mwüüt ngeni äi kewe kapas repwe pwerenalong epilóllen letipom,

22pün repwe uwato manaw ngeni chókana mi kutter me pöchökkülen inis ngeni unusen inisin emön aramas.

23Nge lapalón seni meinisin, kopwe mammasafichi letipom, pün iteiten mettóch meinisin en ka föri ra pwuu seni lón letipom.

24Kopwe tümwünü awom pwe epwe ngas seni kapas mi rikirik; kopwe atoowawa seni tinnawom kapas resap wenechchar.

25Kopwe mwüüt ngeni mesom pwe repwe chök neweneweneló mwom; kopwe afóta mesom wón meet mi nóm mwom.

26Kopwe ekieköchüw ekkewe aal fäniten pecheemw o kopwe nüküchchar lón óm kewe aal meinisin.

27Kosap kul ngeni peliifich ika peliimöng; kopwe tümwünüfichi pecheemw seni minne mi ngaw.

Atowawók seni kana fefin mi manawingaw

5 Neii, kopwe tümwünöch ngeni äi tipächchem, kopwe äsepa selingom ngeni äi kapasen miriit mi alóllóól, 2pwe kopwe kömwöch wón filiöch o tinnawom repwe tongeni tümwünü silelap.

3Pün tinnawem emön fiin lisowu ra araar usun chönün chunen, nge kapasen awan a motoutou seni lömmis;

4nge lesópwólón i a maras usun amaras, a kken usun efóch ketilas mi seisei me rüepeek.

5Pecheen ra fataletiw ngeni mäló; ipweipwen pecheen ra fätäl wenechchar ngeni ewe peias.

6Pün ewe fefin mi sikeppwach esap äfälli usun ewe aal ngeni manaw; a chök tokorikirik feil wón efóch aal mi pwór nge esap äpäreni ia ewe aal a emwenaló i ie.

7Iwe, iei neii, kopwe öüseling ngeniei; kosap fókkun kul seni meeta keei üwa apasa ngenuk.

8Kopwe toowaw seni ena sókkun fefin, kosap arap ngeni asamen imwan!

9Pün are kopwe älleasolap ngeniei, iteüöchum epwe pöüt senuk, nge aramas mi kirikiringaw repwe feiöchüni ekkewe mettóch meinisin en ka peemwäl le angang ngeni lón manawom,

10chón ekis repwe ääni senuk wöwum, nge pwal ekkóch repwe feiöchüni uwään óm angang.

11Iwe, lesópwólón manawom, en kopwe ngüüngü lón óm riäfföü, lupwen fitukom me inisum repwe ngawaló.

12Iwe en, kopwe apasa, “A ifa me äi we opwut ekkewe kapasen ffön! A ifa me än letipei a opwut än emön epwe öpwüngüei!

13Ngang üsap älleasochis ngeni ekkewe chón emiritiei ika äsepa selingei ngeni ekkewe chón öüröüraei.

14Iwe, iei üwa mwittir püngütiw lón wätten feiengaw me lón ewe mwiichen nöün Kot aramas.”

15Kopwe wün kólik seni pwisin óm chönüttu – kosap einimwei ngeni emön me lükün chök pwülüwom - kopwe wün kólik mi pwuupwu seni pwisin óm we weel.

16Pwata óm kewe pwuachen kólik repwe säsewu me lón ekkewe aal, pwal óm kewe chönüpwuupwu me lón ekkewe leenien emwicheichen aramas?

17Mi öch óm kopwe isenaló pwe epwe fänitom chök, nge kosap pwal ewiiseis ngeni chón ekis.

18Amwo óm we pwuachchen kólik epwe feiöch, amwo kopwe pwapwaiti pwülüwom we ka pwüpwülü ngeni le ölüwölum.

19Emön liäfefinin chia mi lieöch, emön chia mi saroföch - amwo oupwun kana repwe apwaapwók fansoun meinisin, amwo en kopwe fókkun pwuchóló ren an tong.

20Neii, pwata kopwe pwuchóló ren pwülüwen pwal emön mwän? Pwata kopwe fórópachei oupwun emön fiin lisowu?

21Pün ewe SAMOL a unusen küna meet en ka föri o i a etittina fichi óm kewe aal meinisin.

22Emön aramas mi föfföringaw a pwisin wo lón an kana föfföringaw; selin an kana tipis ra pwisin föötaló i.

23I epwe mäló fäniten an esap tongeni apóssa le nemeni mochenin letipan, epwe tókkóló ren wätten an umwes.

Ekkewe lesen sipwe käeö fäniten meet mi fiffis iteiten rän

6 Neii, are ka fiti emön chón órum le sain wón an liwinimmang, are ka pwon wón och liwinimmang än emön chón ekis– 2en ka pwisin föötuk ren meet ka apasa, ka pwisin wo ren kapasen awom.

3Iei minne, iei meet en kopwe mwittir föri pwe kopwe pwisin epichukow, pwokiten en ka püngülong lepöün chón órum we: Kopwe likitätiw óm sääw o etekisónóketiw, kopwe feilló ren o tungórmaamaw ngeni pwe epwe tölawu itom.

4Kosap mwüüt ngeni mesom repwe möür, öppwönün mesom resap pwal ächikikichiló.

5Kopwe pwisin kütta meet kopwe ngas ren, usun emön chia a tiweló seni emön chón angor liäpan maan, pwal usun emön machchang a ässiló seni ew ssär.

6Kopwe käeö ew lesen seni ekkewe monuus, en ewe mi chipwangelöch. Kopwe ekieki usun meet ra föri pwe kopwe miriit!

7Esap wor ar samol, esap pwal wor nöüür kepina ika nöüür chón nemenem epwe wiisen föri pwe repwe angang,

8nge ra iseiseló eneer lón ewe fansoun pwichikkar o ionifengeni ener mwöngö lón fansoun leres.

9Nge en ewe mi chipwangonum, epwe ifa langattamen fansoun óm kopwe chök kóón? Ineet kopwe pwäätä seni óm möür? Ngang üwa mochen pwe kopwe käeö ei lesen:

10Ekis chök fansoun möür, ekis chök ömöürürüló, ekis chök lumifengeni paaw ren asösö –

11iwe, wöwingaw epwe mweteruk usun emön chón soolä, osupwang epwe efeiengawók usun emön chón soolä fän pisekin efeiengaw.

12Emön chón efisätä osukosuk me emön mi lamwotmwäl, a fätälfeil fän awan mi kapas chofona,

13a chök esilesil le pwomw ngeni chiechian kana meet i a mochen ren an mönün lemas me pwal an föri ekkóch esissil ren mwökütün pecheen me ächefen pöün,

14i a rawei minne mi ngaw fän optupwutupwun letipan - i a soun efisätä osukosuk iteiten fansoun.

15Iei minne, feiengaw epwe tori i lón ew fansoun mi chök mwittir; i epwe mwittir taatakkis - nge esap wor apilükülükün an epwe pöchökkülsäfäl.

16Mi wor wonu mettóch ewe SAMOL a opwut – apwi, fisu mettóch mi enniopwut ngeni:

17Maas mi wólamalamtekia, ew chönnaw mi kapas chofona, paaw mi nii aramas esap wor ar mwääl,

18ew letip mi rawei minne mi ingaw, peche mi mwittir ssä ngeni ar repwe föri minne mi ngaw,

19emön chón pwärätä mi chofona a apasätä kapas chofona me emön aramas mi amwora fitikooko lefiilen pwiipwi.

20Neii, kopwe älleasochisi än semom kewe öllük, nge kosap likitaló minne inom a äeöw ngenuk.

21Kopwe föötiretä wón ngasangasom; kopwe riiretä fän üwom.

22Lupwen kopwe fätäl, repwe emmwenuk; lupwen kopwe möür, repwe mammasók; lupwen kopwe pwäätä, repwe kapas ngenuk.

23Pün ei öllük iei ew lamp, ei käit iei ew saram, kapasen ffön me öüröür ikkeei ekkewe aal ngeni manaw,

24repwe tümwünuk seni ewe fefin mi ngaw, seni ekkewe kapasen ämmärew än emön fiin lükün.

25Kosap mocheniäiti liöchün neminnewe lón lelukom, kosap mwüüt ngeni nennen mesan epwe otupwukóló,

26pün liwinin emön fiin lisowu efóch chök pilawa, nge emön fefin mi pwüpwülü a kütta an epwe angei manawen emön mwän.

27Ifa usun, emön mwän a tongeni tukeetä ekkei wón aföön nge üfan esap kar?

28Ifa usun, emön aramas a tongeni fätäl wón mwolien ekkei mi pwichikkar nge pecheen resap pwoi?

29Epwe iei usun ätewe mi tolong ren pwülüwen chón arun; meinisin mi attapa neminnewe resap tiweló seni ar repwe angei köpwüngün.

30Emön esap opwut emön chón soolä lupwen i a söölä pwe epwe amasowa luukan are i a echik.

31Nge are i a wo, i epwe fókkun möönätiw fän fisu; inamwo ika i epwe fangaló meinisin pisekin lón imwan

32Emön mwän mi tipisin lisowu ngeni emön fefin mi pwüpwülü, i emön mi unusen umwes; ewe emön mi föri ei sókkun a pwisin efeiengawa manawan.

33I epwe küna riäfföü me sääw, an itengaw esap tongeni epwe tölüló.

34Pün luukommóng epwe föri pwe ewe mwän epwe fókkun lingeringer. Iwe, esap fókkun omwusaló tipis lón ewe rän i epwe angei chappen ei föfför.

35I esap ekieki än emön wóówón äier, i esap mochen, inamwo ika ewe achawar epwe fókkun wätte.

Pwal och kapasen ffön fäniten fefin mi manawangaw

7 Neii, kopwe fiti äi öüröür, kopwe öüchcheani le iseis äi kewe öllük fansoun meinisin usun óm iseni och pisek mi öüchchea.

2Kopwe älleasochisir pwe kopwe manaw; kopwe mammasafichi äi kewe käit ngenuk usun nge ewe chóchchólun lón mesom.

3Kopwe föötiretä wón ächefen poum pwe epwe och pisekin ächchem; kopwe makkeretiw wón ewe föüchööpöpün letipom.

4Kopwe apasa ngeni tipächem, “En fefinei,” kopwe apasa ngeni weweló lon ekiek mi alóllól, “En määräri.”

5Iir repwe eppetuk seni ewe fiin lisowu, seni ewe fiin lükün fän an kapasen tunomichimich.

6Ngang üwa üütä ren asammwachoon imwei we, o nennetiw me lefichefichen tittin,

7nge üwa küna me leiin ekkewe mi wewemmang, üwa küna emön leiin ekkewe ölüwöl, emön ölüwöl esap wor an miriit.

8Ätei a feittiw wón ewe aal arap ngeni pwokuukun imwen neminnei we, a fätäl ngeni äwenewenen imwen neminnei we,

9lupwen a lemeecheech, lupwen ewe rän a topwutopwuló, lupwen a rocholó ewe pwiin.

10Mwirin, ewe fefin a toowu pwe epwe chuuri ätewe nge a üföüfóló üfen emön fefin mi ääni amöömö inisin ren an ekiekin epwe otupwaló ätewe.

11(Neminnewe esap sile sääw an leüommóng la kapas. I ewe sókkun fefin mi lükümmach esap nómwetiw lón imwan;

12i a soun pwäkkis me lón ekkewe aal pwal lón ekkewe leenien amöömö pisek, a pwal sousou mwän lepwokuukun ekkewe aal pwe epwe otupwur.)

13Iwe, neminnewe a roomäto ätewe o a kissi. Fän an mesemaaw, i a apasa ngeni ätewe:

14“Ikenäi, ngang üwa fen wes le ääni äi kewe asór, ü kärään chök wes le föri pwüngün äi kewe pwon. Mi wor lussun äi kewe mönün asór lón imwei.

15Iei minne, ngang üwa toowu pwe üpwe sounuk; ngang üwa küttók; iwe, iei üwa künók.

16Üwa fen óletaló wón äi we peet ekkewe cheech mi sakkopaat önüweer minen Egypt.

17Üwa fen apwokkusu ngeni äi we peet ekkewe minen apwokkus iter möör, alos me sinamwon.

18Kopwe feitto, sipwe le mwo okuuw kich lón ach einimwei fengen tori lesossor; Sipwe le emeseikä kich le fórópach fengen.

19Pün pwülüwei we ese nóm leeimw; i a fen sääiló toowaw.

20I a uweeló an we pwees mi ur ren mooni; iwe, esap liwinsäfälito tori epwe unus ewe maram.”

21Ren chómmóngun än neminnewe tunomichimich i a peseei ätewe; ren än neminnewe kapas motoutou i otupwaló ätewe.

22Iwe, ätewe a mwittir tapweló mwirin neminnewe, usun emön ätemwänin kowu a feilló ngeni ewe leeni ia epwe ninniiló me ie, usun emön ätemwänin chia a tupw lón ew chünnümei,

23a chök witiwiti tori än eföü föün esefich a pwereni ömmünün, usun emön machchang a ässilong lón ew likottupw, esap silei pwe epwe efeiengaw ngeni manawan.

24Ämi neii kana, öüpwe öüseling ngeniei; öüpwe äfälli meet ngang üwa apasa.

25Öüsap mwüüt ngeni letipemi epwe tókkóló ngeni an kewe aal ika rapaanütiw wón alan kewe.

26Pün neminnei a oturätiw chómmóng lón feiengaw. Esap lea iteiten ekkewe mwän ra mäló pwokiten neminnei.

27Imwen neminnei iei ewe alelap ngeni peias, a feittiw ngeni ekkewe ruumwen mäló.

Tipächchem a kökkö ngeni iö epwe rongorong

8 Öüpwe öüseling pün tipächchem a kökkö! Öüpwe rongorong pün weweöch a leüommóngetä le kökkö!

2A üütä wón ungen ewe leeni mi tekia me lón ekkewe aal, ia ekkewe aal ra affanger me ie.

3A leüommóng le kökkö me ünükkün asamalapen ewe tiit, lón ewe leenien tolongen ewe telinimw.

4“Ngang üwa kööri kemi, ämi ekkewe mwän; mweliei a feilló ngeni ekkewe nöün aramas.

5Öüpwe weweiti ekieköch ämi ekkana mi miriitimmang; ämi ekkana mi umwes, öüpwe atolonga ei lón letipemi.

6Öüpwe öüseling, pün ngang üpwe kapas usun mettóch mi öüchea, lupwen üpwe suukaló tinnawei mi pwüng,

7pün awei a apasa minne mi let, nge tinnawei a opwut sókkun otupwutupw meinisin.

8Äi öüröür a unusöch o mwirinnö. Esap wor och epwe ppwór ika rikirik me lón.

9Äi kana kapas ra mecheres ngeni emön me emön mi wor an weweöch, ra fatafatöch ngeni chókana mi mochen repwe käeö.

10Öüpwe filätä äi kapasen öüröür mwen ämi öüpwe filätä silfer, öüpwe filätä silelap lap seni kolt mi mwirinnö.

11Pün tipächchem a fókkun wätte öüchchean lap seni öüchchean ekkewe faaw öüchchea iter ruupi. Esap wor och minne ka mochen epwe tongeni löllö ngeni tipächchem.

12Ngang tipächchem, äia nóm fengen me silei meet mi pwüngüöch. Ngang üwa silei ia üpwe küna me ie silelap me sile äleefila meet mi pwüng.

13Meinisin iir mi nuokkusiti ewe SAMOL repwe opwut minne mi ingngaw. Ina popun ngang üwa opwut lamalamtekia, sikesik, föfför mi ngaw me kapas rikirik.

14Ngang üwa ääni ewe tüfichin öüröür me äleefina minne mi pwüng. A wor reei wewe lón mettóch mi alóllól a pwal wor reei pöchökkü.

15Ngang üwa älisi ekkewe king lón ar nemenem, üwa pwal älisi ekkewe sounemenem iei popun ra föri ekkewe öllük mi pwüng.

16Ekkewe sounemenem ra föri ar angangen emwen ren äi älillis, üwa pwal älisi ekkewe aramas tekia le föri ar kewe pwüngün köpwüng mi pwüng.

17Ngang üwa tongei chókewe meinisin mi tongeei. Chókana meinisin mi küttaei repwe fókkun künaei.

18Pisekisek esap mwüch, iteüöch, wöw me pwüng ikkana äi, ngang üpwe einetiir.

19Äi kewe liffang ra mwirinnö lap seni kolt mi fókkun mwirinnö, nge äi kewe liiwin ra mwirinnö lap seni silfer mi mwirinnö!

20Ngang üwa fätäl lón pwüng, üwa fätäl lón ekkewe aal mi wenechchar.

21Chókana mi tongeei repwe älemwiri wöwümmóng, pün ngang üpwe ouraló ar kewe leenien iseis pisekir mi öüchchea.

22Ewe SAMOL a ouluuluwei seni lepoputän me mwen an föri mettóch meinisin.

23Ngang üwa fen kefilitä seni lón fansoun esepwop, akkomw me mwen än fönüfan a poputä.

24Ngang üwa upwutiw me mwen än ekkewe mataw ra fför, me mwen an ekkewe pwuachchen kólik ra atoowu kólikin lóór.

25Me mwen än ekkewe chukutekia me ekkewe chukutekisón ra fför, ngang üwa fen upwutiw –

26me mwen an föri fönüfan me ekkewe mälämäl ika mwen an epwe wor och äkkäewin pwül wón fönüfan.

27Ngang üwa fen nóm lupwen i a förätä ekkewe läng, lupwen a arokofälieli aroppäiläng lesópwun ekkewe mataw.

28Ngang üwa nóm lón ewe ótun lupwen a anómwu ekkewe kuchu peekitä, lupwen a önükünüköchüeló ekkewe pwuachchen kólikin fönüfan mi alóllól.

29Ngang üwa nóm lón ewe ótun lupwen i a öükaló üküükün kiään ekkewe mataw pwe resap luuló seni öüküükün kiännir i a apasa.

30Ngang üwa nóm ünükkün, usun emön mastan angang. Ngang üwa uren pwapwa rän me rän, üwa meseik fansoun meinisin ren äi nóm fän mesan.

31Iwe, üwa fókkun pwapwaiti chón unusen fönüfan, ngang üwa meseik ren ekkewe aramasen fönüfan.

32Iei minne, ämi neii kana, öüpwe öüseling ngeniei, pün meinisin mi tapweto wón äi kewe aal repwe pwapwa.

33Öüpwe öüseling ngeni äi kewe öüröür pwe öüpwe miriit, öüsap asarongorong ngeni.

34Ra pwapwa chókana mi öüseling ngeniei, chókana mi ösüküsükü ar repwe künaei iteiten rän me lón asamlapen tittin imwei we o awitiwitiei ünükkün asamen imwei we!

35Pün ese lifilifil iö a künaei a küna manaw, epwe pwal küna ümöümöchün meren ewe SAMOL.

36Nge chókana mi öffönü letipei ra pwisin efeiengawer. Meinisin mi opwut ngang ra efich mäló.”

9 Tipächchem a öüüwetä imwan we; i a pöküw füüfóch üran.

2Iwe, a niieló nöün maan fäniten fituk o a amollätä le nofiti ünüman wain pwe epwe awora ew kametip mi lapalaap. A pwal fótukaló an cheepelin mwöngö.

3Mwirin, a tiinaló nöün kana chon angang pwe repwe köörato iteiten emön me emön pwe repwe feitto. I a kökköötiw me wón ewe kinikin mi fókkun tekia me lón ewe telinimw.

4A peseei ekkewe mi wewemmang o apasa, “Öüpwe feitto reei lón imwei ei.” A pwal apasa ngeni chókewe esap wor ar weweiti meet mi pwüngüöch,

5“Öüpwe feitto o mwöngö enei, öüpwe pwal wün ewe wain üwa fen amollätä le nofiti.

6Öüpwe likitätiw ämi kana föfför mi umwes pwe öüpwe poputä le manaw. Öüpwe käeö usun ämi öüpwe miriit.”

7Emön mi öpwüngü emön chon turunufas a pwisin kütta ngeni meet epwe fön letipan ren. Nge emön mi öpwüngü emön aramasingaw a pwisin kütta ngeni an epwe feiengaw.

8Kosap aosukosukók le öpwüngü emön chon turunufas, pün ina epwe opwut en. Nge lupwen kopwe öpwüngü emön aramas mi miriit¸ iwe, ina epwe tongek.

9Kopwe öüröüra emön aramas mi miriit, iwe, epwe lapaló an miriit; kopwe äeöw emön aramas mi pwüng; iwe, epwe lapaló le kapacheto meet a käeö.

10Nuokkusiti ewe SAMOL iei lepopun tipächchem. Silelapei ewe Emön mi Pin epwe sópwolong lón weweöch.

11Tipächchem epwe achómmóngaló ränin manawom o epwe apachatä chómmóng ierin manawom.

12Are kopwe miriit, iwe, en emön kopwe angei óm feiöch; nge are kopwe opwut tipächchem, iwe, en emön kopwe riäfföü.

Än tiparoch kökköön arongorong

13Ewe fefin itan Tiparoch i emön mi leüommóng le kapas o sääwemmang; neminnei i emön ese miriit nge esap silei usun.

14I a móót lón asamen imwan we, wón ew leenien móót wón ewe leeni mi tekia asen ewe telinimw.

15Neminnei a kökkööwu ren chókewe mi pwereló ren imwan we, iir ekkewe mi fätäl wenechchareló wón aler,

16“Iö mi wewemmang epwe feitto reei ikeei lón imwei ei.” A pwal apasa ngeni ätewe mi tiparoch,

17“Kólik minen soolä a araar; nge mwöngö emön a eni lemwónómwón a fókkun annö!”

18Nge ekkewe mwän resap ailei pwe nöün neminnei kewe waasöla mesemwan ra fen nóm lón epin peias iei.

Än Solomon kewe kapasen emiriit

10 Ikkeei ekkewe kapasen emiriit än Solomon:

Emön naaw mi miriit a awarato pwapwa ngeni saman; emön naaw mi umwes a awarato letipeta ngeni inan.

2Wöü mi wätte emön a angei lón föfföringaw me tipemwacho esap wor lamwotan; nge manaw mi pwüngüöch a tongeni amanawa emön seni mäló.

3Ewe SAMOL esap mwüüt ngeni ekkewe chón pwüng pwe repwe echik, nge i a eppeti seni ekkewe aramas ingngaw ar repwe angei meet ra mwäräiti.

4Aramas mi chipwang ra mwittir wöwingaweló; nge ekkana chón angang weires ra pisekisekiló.

5Emön säräfö mi miriit a angang weires lón unusen ewe fansoun pwichikkar; nge emön säräfö mi olussumwälieló kulókun an fansoun fich ren an möür, i emön naaw mi atooto sääw me itengaw.

6Feiöch ra nóm wón möküren emön chón pwüng, nge awen emön aramasingaw a tükümaló an föfförün mwänesol.

7Ächechchemen emön chón pwüng epwe ew feiöch, nge iten emön aramasingaw epwe mönlüküló.

8Ekkana mi miriit ra pwapwa ar repwe angei öüröürer, nge ekkewe mi umwes lón ar lalapaat repwe turuló lón ar feiengaw.

9Aramas mi wenechchar lón manawer repwe apilükülük lón ar fätäl; nge chókana mi fätäl wón ekkewe aal mi ppwór repwe mmit o turuló.

10Aramas mi efiimas ngeni minne mi mwääl ra popuw osukosuk, nge emön mi pwora le öpwüngü minne a ngaw a efisätä kinamwe.

11Awen emön chón pwüng iei ew pwuachchen kólikin manaw, nge föfförün mwänesol a pwölüweló awen aramasingaw.

12Kopwut a efisätä äniini, nge tong a pwölüweló mwääl meinisin.

13Kapas mi miriit ra feitto seni tinnawen aramas mi wor ar weweöch, nge kana mi umwes repwe köpwüng ren efóch wóók.

14Aramas mi miriit ra öüchcheani silelap, nge än emön mi umwes lalapaat a tiiti osukosuk.

15Wöwün ekkewe chón pisekisek, iei ar leeni pöchökkül mi tittiló, nge än ekkewe chón mweleele wöwingaw, iei ar feiengaw.

16Liwinin ekkewe chón pwüng le angang a atooto manaw, nge än ekkewe aramasingaw wiil a atooto tipis.

17Iö mi öüseling ngeni kapasen öüröür a fätäl wón ewe aal ngeni manaw, nge iö mi pööpöni kapasen ffön a atókkaló ekkóch.

18Emön mi tükümaló an kopwut, i emön chón kapas chofona, nge iö a emeresifeili kapasen eitengaw i emön mi umwes.

19Lupwen a koon chómmóng kapas, esap etiseni an epwe chök fisitä tipis. Nge emön mi sile an epwe ömwöchü chönnawan, a miriit.

20Ekkewe kapas mi toowu seni chönnawen emön chón pwüng ra usun silifer mi mwirinnö; nge ekiekin letipen emön aramasingaw ra lamwotongaw.

21Tinnawen ekkewe chón pwüng ra amwöngöni ngeni chómmóng aramas kapasen öüröür mi mwirinnö, nge ekkewe mi umwes ra mäló pwokiten esap wor ar miriit.

22Än ewe SAMOL feiöch a föri pwe emön aramas epwe wöw nge esap apachatä och letipechou ngeni.

23Föri minne mi mwääl a apwapwa ngeni emön mi umwes, nge föfförün miriit a apwapwa ngeni emön aramas mi weweöch.

24Meet emön aramasingaw a nuokkusiti, epwe fis ngeni, nge mochenin ewe chón pwüng, epwe mwümwütä ngeni.

25Lupwen ewe feiengaw wätte usun ew ewiniär epwe wesiló, ewe aramasingaw esap chüen nóm, nge ewe chón pwüng a nüküchchar tori feilfeilló chök.

26Aramas mi chipwang ra emmetek ngeni chókana mi ökkünör, ra usun chök ötüötün ekkei mi ötülong lón maas ika pwal usun finikar a amwonna nii.

27Nuokkusiti ewe SAMOL a alangattamaló manawen emön aramas, nge ierin manawen ekkewe aramasingaw epwe pökümwochoto.

28Än ewe chón pwüng apilüköch epwe awarato pwapwa, nge än ewe aramasingaw ösüküsük meinisin resap pwönüetä.

29Ewe SAMOL a ew leeni mi pöchökkül ngeni ekkewe mi wenechchar lón manawer, nge i a ew leenien feiengaw ngeni ekkewe chón föfföringaw.

30Ekkewe chón pwüng resap tongeni repwe mwöküt, nge ekkewe aramasingaw resap nómwetiw lón ewe fönü.

31Awen ewe chón pwüng a awora kapasen miriit, nge ewe chönnaw mi otupwutupw epwe pöküpöküló.

32Tinnawen ewe chón pwüng a silei meet kapas mi itiitöch, nge awen ewe aramasingaw a chök apasa meet mi limengaw.

11 Ewe SAMOL a opwut kilo mi soolä, nge i a pwapwa ren kilo mi pwüng.

2Lupwen lamalamtekia a war, mwirin a pwal war itengaw, nge tipetekisón a fitato tipächchem

3Manaw wenechchar a emmweni chókana mi wenechchar, nge chókana resap ölükülük ra feiengaw ren ar manaw rikirik.

4Esap wor öüchchean wöw lón ewe ränin än Kot soong, nge pwüng a angasa emön seni mäló.

5Än ekkewe aramas mi unusöch lón manawer föfförün pwüng a asóssónöchüw efóch aal mi wenechchar fäniter, nge ekkewe aramasingaw ra turuló fän choun ar tipis.

6Än ekkewe mi wenechchar lón manawer pwüng a angaser, nge chókewe resap ölükülük ra pwisin tup lón ar kana mochen mi ngaw.

7Lupwen emön aramas mi ingaw a mäló, an apilükülük meinisin ra mwüchchüló, pün a anwómwu an apilükülük wón pwisin an pöchökkül.

8Kot a chimanüw ewe chón pwüng seni feiengaw, nge a mwüüt ngeni ewe aramasingaw pwe epwe turulong lón osukosuk.

9Kapas mi ngaw ra efeiengawa chiechien emön, nge kapas mi miriit ra chimanüw ekkewe chón pwüng.

10Lupwen ekkewe chon pwüng ra feffeitä, chon unusen ewe telinimw ra pwapwa; lupwen ekkewe aramasingaw ra mäfeiengaw, a wor mweireiren pwapwa.

11Ew telinimw a feffeitä ren feiöchün ekkewe mi wenechchar, nge ew telinimw a taaló ren kapasen awen ekkewe aramasingaw.

12Emön mi eitengawa chón órun a umwes, nge emön mwän mi weweöch a sile an epwe chök fanafanaló.

13Emön chón uwofóós a fatalfeil o akkafat minne mi mwónómwón, nge chókana mi ölükülük ra tongeni tümwünü ar resap pwäräló meet mi mwónómwón.

14Ew mwüü a taaló ika esap wor souemwen mi miriit, nge are a wor chómmóng chon öüröür, a wor nónnómöch.

15Emön mi pwon wón än emön chon ekis liwinimmang a fókkun efeiengaw. A mwirinnö än emön esap mochen epwe pwon wón än emön liwinimmang lap seni an epwe riäfföü me mwirin.

16Emön fefin mi letip kirekiröch a angei iteüöch, nge ekkewe mwän mi mwänesol ra angei ar wöw.

17Emön mwän mi ääni kirekiröch a pwisin efeiöchü manawan, nge emön mwän mi kirikiringaw a pwisin awarato feiengaw wón.

18Emön aramasingaw a pisekisekiló lón ew fansoun mi mwochomwooch, nge ewe liiwin fäniten ewe chón pwüng esap mwüch.

19Iö mi nüküchchar lón an föfförün pwüng epwe manaw, nge emön mi tapweri föfföringaw epwe feil ngeni mäló.

20Ewe SAMOL a opwut aramas mi rikirik letiper, nge a pwapwaiti chókana mi unusöch fäffätälin lón manawer.

21Kopwe silei pwe ei mi fókkun let:Esap etiseni än emön aramas ingaw epwe köpwüng ren an föfföringaw, nge chókana mi pwüng repwe küna ngas.

22Emön fefin mi liöch nge esap sile miriit a usun efóch ring kolt lón pwöötün emön piik.

23Än ekkewe chon pwüng mochen a chök sópwolong lón mwirinnö, nge än ekkewe aramasingaw apilükülük a sópwolong lón köpwüng fiti soong.

24Mi tüfich pwe emön aramas epwe fangafangöch, nge epwe chök fen pisekisekiló. Nge chókana mi kichingaw repwe luus wón mettóch meinisin.

25Emön aramas mi kisääsew epwe feffeitä o menemenöch; emön mi eteneki ekkóch, ekkóch repwe pwal eteneki i.

26Aramas ra ótteki emön aramas mi kömwöch föüföüló wón an föün wiit pwe epwe amöömöló wón liiwin mi wätte, nge ra efeiöchüw ätewe mi mochen epwe amömöló ngeniir lón fansoun ar osupwang.

27Emön mi achoocho le kütta minne mi mwirinnö epwe küna chenin, nge iö mi kütta minne mi ingaw epwe küna ingaw.

28Iö a anómwu an apilükülük wón nöün mooni epwe turuló, nge ekkewe chón pwüng repwe määröch usun echö chöön irä mi arawaraw.

29Iö mi awarato osukosuk lón an famili, epwe älemwiri äsäpwääl, nge emön mi umwes epwe chón angang ngeni emön mi miriit.

30Ekkewe chón pwüng ra wewe ngeni efóch irä mi uwääni uwa mi fang manaw, nge emön mi liäpenato aramas ngeni manaw i emön mi miriit.

31Are ekkewe chón pwüng repwe angei liwinir me ikeei wón fönüfan; iwe, epwe le fen ifa me pwüngün än ekkewe aramasingaw me chón tipis repwe angei liwinin meet mi fichiti ar föfför!

12 Iö a efich fónen emiriit, a efich silelap, nge iö a opwut kapasen emiriit a tiparoch.

2Emön aramas mi mwirinnö a angei ümöümöch seni ewe SAMOL, nge i a ettipisi emön mwän mi rawangaw.

3Emön aramas esap tongeni epwe nüküchchar ren an föfföringaw, nge emön chón pwüng esap tongeni epwe mwökütüküt.

4Emön fefin mi iteföülo lón föfföröchün manawan a usun epa mwärin king me wón möküren pwülüwan, nge emön fefin mi atooto sääw wón pwülüwan a usun och kirow lón chüün pwülüwan.

5Än ekkewe chón pwüng akkóót a pwüng, nge än ekkewe aramasingaw öüröür a uren otupwutup.

6Än ekkewe aramasingaw kapas ra chök awitiwiti ar repwe össükü chcha, nge än ekkewe mi wenechchar kapas a angasa aramas.

7Ekkewe aramasingaw ra turutiw lón feiengaw; iwe, resap chüen nóm, nge imwen ewe chón pwüng epwe chök nüküchchar le üütä.

8Aramas ra mwareiti emön mi mwirinnö an memmeef, nge ra opwut emön mi fittek an ekiek.

9A mwirinnö än emön aramas epwe tekisón nge a wor emön nöün chon angang lap seni än emön epwe pwomweni pwomwen emön aramas mi wor öüchchean nge esap wor anan mwöngö.

10Emön aramas mi pwüng a äfälli manawen nöün kana maan, nge emön aramasingaw a chök kirikiringaw ngeni nöün maan.

11Emön mi angang wón fönüan epwe wor anan mwöngö mi chómmóng, nge emön mi cheei mettóch mi lamwotmwäl esap wor an miriit.

12Ekkewe aramasingaw ra mocheniäiti minne ekkewe chón föfföringaw ra liäpeni, nge waaren ekkewe chón pwüng ra märitä o uwa.

13Emön aramas mi föfföringaw a pwisin tupw lón an kapas mi uren tipis, nge emön aramas mi pwüng a tiweló seni osukosuk.

14Emön aramas a ureló ren mettóch mi mwirinnö ren uwään kapasen tinnawan, pwal angangen pöün repwe ngeni i chómmóng feiöch.

15Emön mi umwes a ekieki pwe esap osun kapasen öüröür, nge emön aramas mi miriit a öüseling ngeni kapasen öüröür.

16Emön mi umwes a mwittir le pwäraló an soong, nge emön aramas mi miriit a asarongorong seni kapasen eitengaw.

17Emön chón pwärätä mi wenechchar a enlet lón an kapasen pwärätä, nge emön chón pwärätä mi mwääl a apasatä kapas chofona.

18Kapas sarawaraw a wor ekinasean usun efóch ketilas, nge kapasen chönnawen emön mi miriit a awarato chikarsäfäl.

19Kapasen tinnaw mi let ra nóm tori feilfeilló chök, nge chönnaw mi apasatä kapas chofona a nóm lón fansoun mwochomwoch chök.

20A wor otupwutup lón letipen chókana mi rawei minne mi ingngaw, nge a wor pwapwa ren chókana mi alapaló le peseei kinamwe.

21Esap wor och feiengaw epwe tori ekkewe chón pwüng, nge manawen ekkewe aramasingaw epwe ureló ren osukosuk.

22Ewe SAMOL a opwut tinnaw mi kapas chofona, nge a pwapwaiti aramas mi kapas enlet.

23Emön aramas mi miriit a tongeni an esap pwäraló le einga an silelap, nge letipen ekkewe mi umwes ra arongoronga feili ar umwes.

24Chókana mi tilikken le angang ren pour repwe nemenem, nge emön mi chipwang le angang epwe wiliti amanaw le angangen kinrosi.

25Ew letip mi öürek a ochchowätiw emön aramas, nge ew kapas mi kirekiröch a apwapwai i.

26Emön aramas mi pwüng a ngeni chiechian kana kapasen öüröür mi mwirinnö, nge emön aramasingaw a atókkereló.

27Emön aramas mi chipwang esap mwo nge amwoota liapan maan, nge emön aramas mi tilikken a alamwota le öüchcheani minne i a küna.

28Ewe alen chón pwüng a fätäl ngeni manaw; alen ewe chón pwüng esap fätäl ngeni mäló.

13 Emön naaw äät mi miriit a öüselinga än saman öüröür ngeni, nge emön chon turunufas esap öüseling ngeni kapasen köpwüngün emiriit.

2Emön aramas epwe apwaapwai le angei mettóch mi mwirinnö seni uwään kapasen tinnawan, nge ekkewe resap ölükülük ra ngeriti angangen mwänesol.

3Iö a tümwünüfichi kapasen tinnawan a tümwünü manawan, nge emön mi awakkäi le kapas epwe tolong lón feiengaw.

4Emön mi chipwang a mochen chómmóng mettóch nge a angei ekis chök, nge emön mi achoocho le angang epwe angei unusen minne a mochen.

5Ekkewe chon pwüng ra opwut meet mi mwääl, nge ekkewe aramasingaw ra atooto sääw me itengaw.

6Föfförün pwüng a tümwünüfichi emön aramas mi wenechchar lón manawan, nge föfföringaw a efeiengawa ewe chon tipis.

7Mi wor ei sókkun aramas a pwomweni pwomwen emön mi pisekisek, nge i esap wor pisekin. Mi pwal wor aramas a pwomweni pwomwen emön mi wöwingaw, nge i a wätte an wöw.

8Emön aramas a tongeni ääni wöwün pwe penmanawan, nge emön aramas mi mweleele esap rong än emön epwe kapasen eniweniw ngeni.

9Manawen emön chon pwüng a uren saram me pwapwa, nge saramen emön aramasingaw a kunuló.

10Lamalamtekia a efisätä äniini, nge tipächchem a pwä me lón manawen chókana mi etiwa öüröürer.

11Än emön wöw a angei fän otupwutup epwe chök kisikiisiló, nge emön mi asosichi le ioni noun mooni ekis me ekis ren an angang weires epwe lapaló.

12Are a awitiwitiló an epwe pwönüetä meet emön a äneänei le ösüküsükü, letipan epwe efisi samwaün. Nge lupwen a pwönüetä minne a pwositi, iei efóch irän manaw.

13Iö mi opwut kapasen öüröür epwe feiengaw, nge iö mi suföliti ewe öllük epwe angei liwinin.

14Än mi miriit käit iei ew pwuachchen kólikin manaw; a kulluw emön aramas seni ekkewe ssärin mäló.

15Emön aramas mi wor an weweöch a wor sufölün, nge emön aramasingaw a fätäl wón aal mi föwföw.

16Emön aramas mi miriit a föri an kana föfför fän silelap lón mettóch meinisin, nge emön mi umwes a pwäärifeili an umwes.

17Emön chón künö mi ngaw a turulong lón osukosuk, nge emön chón künö mi ölükülük a uwato pöchökküläfäl.

18Emön mi pööpöni kapasen ffön epwe tolong lón wöwingaw me sääw, nge iö mi öüselingöch ngeni kapasen köpwüngün emiriit epwe iteüöch.

19Are a pwönüetä minne emön a pwositi, iei och mi araar ngeni ngünün, nge ekkana mi umwes ra opwut ar repwe kul seni minne mi ngaw.

20Emön mi chiechi ngeni emön mi miriit le fätäl epwe märitä lón an miriit, nge emön mi chiechi ngeni ekkana mi umwes epwe tolong lón riäfföün feiengaw.

21Minne mi ngaw a chök tattapwei ekkewe chón tipis, nge feiöch iei liwinin ekkewe chón pwüng.

22Emön aramas mi mwirinnö a likitätiw an älemwir ngeni nöün nöün kana, nge wöwün emön chón tipis a iseiseló fäniten ekkewe chón pwüng.

23Tännipin emön aramas mi wöwingaw nge a achoocho le angang a tongeni epwe awora uwa fäniten mwöngö mi somwoló. Nge pwüngingaw epwe ataaló wöwün emön mi pisekisek.

24Emön mi nöüechen ngeni nöün an esap wichi ngeni wókun, esap tongei nöün. Nge emön mi tongei nöün a tilikken le fönöw nöün.

25Ekkewe chón pwüng ra mwöngö tori ra menemenöch, nge luuken ewe aramasingaw a echik.

14 Emön fefin mi miriit a öüetä imwan, nge emön fefin im umwes a ataetiw pwisin imwan ren pöün.

2Emön mi fätäl wenechchar lón manawan, a nuokkusiti ewe SAMOL, nge emön mi rikirik lón fäffätälin manawan, a opwut i.

3Än emön mi umwes kapas a usun chök efóch wóók a pwisin wichi ngeni sökürün, nge kapasen tinnawen ekkewe mi miriit a tümwünür seni osukosuk.

4Ew leenien enen maan mi pöön a limelimöch, nge esap wor mooni tolong a feitto seni ew leenien enen maan mi pöön.

5Emön chón pwärätä mi kapas enlet, esap chofona, nge emön chón pwärätä mi mwääl, a apasawu kapas chofona.

6Emön chón turunufas a kütta tipächchem nge esap küna och, nge silelap a mecheres ngeni emön mi weweöch.

7Kopwe towaw seni emön aramas mi umwes, pün kosap küna och silelap epwe towu seni kapasen tinnawan.

8Än emön mi miriit tipächchem a föri pwe epwe weweiti minne epwe föri, nge umwesin emön mi umwes a föri pwe epwe pwisin otupwu manawan.

9Ekkana mi umwes ra kapasen turunufas usun tipis, nge ekkana chón pwüng ra pwärätä ar tipis o kütta angangen ächäächä.

10Emön me emön aramas a pwisin silei riäfföün letipan, nge emön chón ekis esap fiti i lón an pwapwa.

11Imwen ekkewe aramasingaw repwe taaló, nge imwen ekkewe chon wenechchar lón manawer repwe chök nónnómwóló.

12Mi wor efóch aal a nóm mwen emön me emön aramas a usun nge mi pwüng än emön epwe fatal wón, nge lesópwólón ei aal a ale ngeni mäló.

13Kapas atakirikir a tükümaló ew letip mi chow, nge mwiritiwen ewe atakirikir, ewe letipechchou mi chüen chök nómwetiw.

14Ekkewe chon kul seni Kot lón letiper pün esap wor ar lükü, repwe angei unusen chappen ar kana föfför, nge ewe aramas mi mwirinnö epwe angei liwinin an föfför.

15Emön aramas mi wewemmang, esap lifilifil meet a lüküw, nge emön aramas mi miriit a ekiekifichi ia epwe ipweló ie.

16Emön aramas mi miriit a nuokkusiti ewe SAMOL o sü seni minne mi ngaw, nge emön mi umwes a fätäl pwuropwurolong lón feiengaw fän an apilükülük.

17Emön aramas mi songokkäi a föri föfför mi umwes o emön mi ekiekietä minne mi ingaw a küna kopwutan.

18Ekkewe mi wewemmang repwe älemwiri umwes, nge ekkewe mi miriit repwe angei silelap pwe mwärir.

19Ekkewe chon föfföringaw repwe chappetiw me mwen ekkewe aramasöch, pwal ekkewe aramasingaw repwe chappetiw me lón asamalapen tittin imwen ekkewe chón pwüng.

20Ekkewe mi mweleele ra küna kopwut meren chón órur kana, nge ekkewe mi pisekisek a wor chómmóng chiechier.

21Emön mi opwut chón órun, a tipis, nge a feiöch emön mi kirekiröch ngeni ekkewe mi osupwang.

22Ifa usun, sap chókana mi ekiekietä minne mi inggaw ra mwälecheló? Nge chókana mi ekiekietä minne mi mwirinnö ra küna chen me ölükülük.

23Emön mi angang weires epwe angei willan, nge emön mi kakkapas echök epwe tolong lón wöwingaw.

24Mwärin ekkewe mi miriit iei ar pisekisek, nge wewemmangen ekkewe mi tiparoch ina ar umwes.

25Emön chón pwärätä mi ääni kapas enlet, a amanawa aramas, nge emön chón pwärätä mi mwääl i emön chón afangamä.

26Emön mi nuokkusiti ewe SAMOL a wor an leenien apilükülük mi pöchökkül. Iwe, epwe wor än nöün kana leenien op.

27Nuokkusiti ewe SAMOL iei ew pwuachchen kólikin manaw, pün iei meet epwe okullu emön aramas seni ekkewe ssärin mäló.

28Emön king a iteüöch ren chómmóngun nöün aramas, nge emön samol esap wor nöün aramas, esap wor manan.

29Emön aramas mi mang le soong a wor an wätten weweöch, nge emön aramas mi songokkäi a pwäraló an umwes.

30Ew letip mi kinamwe a awora pöchökkül ngeni ewe inis, nge lólówó a efisätä än chüü repwe kirow.

31Emön mi eriäfföwü ekkewe chón wöwingaw a pwäraló an eitengawa ewe Chón Föriir, nge iö a kirekiröch ngeni ekkewe mi osupwang a suföliti Kot.

32Ekkewe aramasingaw ra feiengaw ren pwisin ar föfför mi ngaw, nge ekkewe chón pwüng a wor ar leenien op pwal lupwen ra mäló.

33Tipächchem a asöösöló lón letipen ekkewe aramas mi wor ar weweöch. Nge meet mi nóm lón letipen ekkewe mi umwes a chök pwääpwäló.

34Föfförün pwüng a etekiatä ew mwüü, nge tipis a ew itengaw ngeni ew mwiichen aramas.

35Emön king a ümöümöch ngeni emön chón angang mi miriit o silei meet epwe föri, nge a soong ngeni emön chón angang mi popuw osukosuk.

15 Ew kapasen pölüwen mi pwetete a äwesi lingeringer, nge och kapas pöchökkül a küpetätä soong.

2Kapasen chönnawen emön aramas mi miriit a pwüngüöch an nöünöü kapasen silelap, nge awen emön mi umwes a chök kusufawu kapas mi umwes.

3Mesen ewe SAMOL a atola ekis meinisin, a nennengeni ekkewe chón föfföringaw me ekkewe chón föfför mwirinnö.

4Kapas pweteete a awarato manaw me chikarsäfäl, nge kapasen chönnaw mi otupwutup a ataatakisi letip.

5Emön aramas mi umwes a opwuta än saman kapasen ffön, nge ese lifilifil iö mi käeö seni kapasen ffönen emiriit a pwääri an miriit.

6Lón imwen ewe chón pwüng a masow ren chómmóng pisek öüchchea, nge än ekkewe aramasingaw mooni tolong a awarato osukosuk ngeniir.

7Kapasen tinnawen emön mi miriit a emeresifeili silelap, nge letipen ekkewe mi umwes resap föri iei usun.

8Ewe SAMOL a opwut än ekkewe aramasingaw asór, nge än ekkewe mi wenechchar lón manawer iótek ra apwapwai i.

9Ewe SAMOL a enniopwut alen ekkewe aramasingaw, nge a echeni chókana mi tapwei minne mi pwüng.

10Iö mi tókkóló seni ewe aal mi pwüng epwe küna köpwüng mi chow, nge iö mi opwut ffönen emiriit epwe mäló.

11Ewe Leenien sotupw me ewe Leeni mi Alóllól ra suukchöchöló me mwen ewe SAMOL. Iwe, epwe fen ifan usun mecheresin an silei letipen aramas!

12Emön chón turunufas esap saani än emön epwe öpwüngü i; esap pwal mochen epwe feilló ren emön mi miriit pwe epwe angei öüröüran.

13Emön mi pwapwa lón lelukan a pwal wóópwapwa wón mesan, nge emön mi letipeta a wóólólilen.

14Emön mi wor an weweöch lón letipan, a kütta silelap, nge awen emön mi umwes a chök mwónneiti minne mi umwes.

15Meinisin ränin manawen emön mi nóm lón riäfföü ra chök ingaw, nge emön mi pwapwa lón letipan a chök kakkametip.

16A mwirinnö an epwe wor ekis chök ren emön nge a wor nuokkusun ewe SAMOL, lap seni än emön epwe wätte wöwün nge a fiti osukosuk.

17A mwirinnö ach sipwe mwöngöfengen mwöngön iäsäi, nge mi wor tong fengen lefiilach lap seni ach sipwe ochooch fengen fituken kowu mi kitinnup nge mi wor kopwut fengen lefiilach.

18Emön aramas mi soongokkäi a efisätä tipefesen, nge emön aramas mi sile engngiló a öükätiw äniini.

19Alen emön aramas mi chipwang a pineló ren iräfölüföl, nge alen emön mi wenechchar lón manawan a ew alelap mi sóssónöch.

20Emön naaw äät mi miriit a apwaapwai saman, nge emön naaw mi umwes a opwut inan.

21Emön esap wor an weweöch a pwapwaiti föfför mi umwes, nge emön mi weweöch a chök fätäl wenechchar wón ewe aal mi pwüng.

22Are esap wor kapasen öüröür, esap fis minne aramas ra ekiekietä. Nge are a wor chómmóng chon öüröür, a fisiöch minne ra ekiekietä.

23Emön aramas a pwapwa are a pwüng minne kapasen awan a ääni pölüwen; a mmen mwirinö än emön apasa ew chök kapas mi pwüng lón ewe fansoun mi pwüng ngeni!

24Chón miriit ra fätäl wón ewe aal mi aletä ngeni manaw, pwe resap fätäl wón ewe aal mi feittiw lón ewe leenien sotup.

25Ewe SAMOL a ataetiw imwen aramas mi lamalamtekai, nge a tümwünü kiänin fönüen emön fefin mi mä seni pwülüwan.

26Ewe SAMOL a opwut än ekkewe aramasingaw ekiek, nge a pwapwaiti än ekkewe aramas mi limöch kapas.

27Emön aramas mi tipemmóngun an epwe alapaló an wiil fän pwüngingaw, a awarato osukosuk ngeni an famili, nge emön mi opwut liffangen emichimich epwe manaw.

28Emön chón pwüng a akkomwen ekiekiöchüw lón letipan epwe ifa usun an epwe pölüweni kapas, nge awen emön aramasingaw a mwittir kusufawu kapas mi efisätä osukosuk.

29Ewe SAMOL a towaw seni ekkewe aramasingaw, nge a rongorong ngeni än ekkewe chon pwüng iótek.

30Wópwapwan wón mesen emön, a awarato pwapwa ngeni leluken aramas, nge poraus mi mwirinnö a efisätä kinamwein aramas.

31Emön mi öüselingöch ngeni ekkewe kapasen ffön mi atooto manaw epwe nóm leiin chon miriit.

32Emön mi asarongorong ngeni kapasen emiriit a opwut pwisin manawan, nge emön mi äfälli kapasen ffön a feffeitä lón an weweöch.

33Nuokkusiti ewe SAMOL iei alen käeö tipächchem, nge tipetekisón a akkomw mwen iteüöch.

16 Emön aramas a tongeni akkóóta le amollätä an ekiek lón letipan, nge minne chönnawan a ääni pölüwen mi pwüng a feitto seni ewe SAMOL.

2Meren emön aramas, lupwen i a nennengeni föfförün meinisin a ekieki pwe ra limöch, nge ewe SAMOL a kilooni eki mwónómwónen letipan.

3Kopwe lükü ngeni ewe SAMOL óm angang; iwe, óm kana akkóót repwe fisiöch.

4Mettóch meinisin ewe SAMOL a föri, a wor popun, nge sópwólón ekkewe aramasingaw repwe feiengaw.

5Ewe SAMOL a opwut meinisin mi lamalamtekia lón letiper; a fókkun let pwe iir repwe tolong lón köpwüng.

6Kirekiröch me let ra pwölüeló tipis, nge än emön aramas nuokkusiti ewe SAMOL, a atowawaló i seni minne mi ngaw.

7Lupwen än emön aramas föfför a apwaapwai ewe SAMOL, i a föri pwe chon opwutan kewe mwo nge repwe kinamwe ngeni.

8A mwirinnö och mi chök kükkün nge a fiti pwüng, lap seni an epwe wor wöw mi wätte nge a fiti pwüngingaw.

9Emön aramas a akkóóta lón letipan minne epwe föri, nge ewe SAMOL a emmweni le äwena ipweipwen pecheen ia epwe feilló ie.

10Minne emön king a apasa seni tinnawan ren meet i a filätä fän emmwenien Kot, esap mwääliló awan lón meet i a öpwüngaló.

11Ewe SAMOL a mochen pwe aramas repwe nöünöü kilo me paun mi pwüng; i a öükü öüküükün ekkewe kilo meinisin lón ekkewe tuuk.

12Ekkewe king ra opwut föfför mi mwääl, pün ewe leenien móótun nemenem a nüküchchar ren föfförün pwüng.

13Ekkewe king ra pwapwaiti ekkewe tinnaw mi apasatä minne mi wenechchar; ra öüchcheani emön aramas mi kapas enlet.

14Än emön king soong a awarato nuokkusun mäló, nge emön aramas mi miriit a föri meet i a tongeni pwe epwe ächääi an soong.

15Lupwen wón mesen emön king a wósaramaram, iei a esissilätä manaw; an ümöümöch a usun chök kuchun üüt lón fansoun mweires.

16Än emön epwe ääni tipächchem a mwirinnö lap seni kolt, an epwe filätä weweöch mwirinnö lap seni silifer.

17Ewe alelap ekkewe chon wenechchar lón manawer ra aleni a tók seni minne mi ngaw; emön mi tümwünüfichi alan a tümwünü manawan.

18Lamalamtekia a akkomw mwen feiengaw, nge tunosikesik a akkomw mwen turuló.

19A mwirinnö än emön epwe tekisóssón lón tipan o nóm leiin chón tekisón lap seni an epwe fiti chon lamalamtekia le angei wiisan seniir.

20Iö mi öüseling ngeni kapasen öüröür epwe feffeitä; emön mi anómwu an apilükülük wón ewe SAMOL a pwapwa.

21Ekkewe mi miriit ra siil ren ar weweöch, nge än emön käit a tiw ren angangöchchün tinnawan le kapas.

22Weweöch iei ew pwuachchen kólikin manaw ngeni chókana mi wor reer weweöch, nge föfförun umwes a awarato köpwüng ngeni ekkana mi umwes.

23Kapas mi miriit ra feitto seni ekiek mi miriit, nge än emön mi miriit kapas ra peseei letip.

24Kapas mi mwirinnö ra usun chök fasen chunen, ra nearaar ngeni ngüün o öpöchökkülätä inis.

25Mi wor efóch aal a nóm mwen emön me emön aramas a usun nge mi pwüng an epwe fatal wón, nge ei aal a sópwolong lón mäló.

26Emön chón angang a achoocho le angang pwokiten an mochen mwöngö, pün an echik a peseei pwe epwe angang.

27Emön aramas mi lamwotmwäl a rawei minne mi ngaw, an kapas a usun efeiengawen och ekkei mi ngetenget.

28Emön aramas mi rikirik lón manawan a emeresifeili tipekoum, nge uwofóós a äimwüfeseni kana mi chiechiöch fengen.

29Emön mwän mi mwänesol a otupwu chienan o paanätiw wón efóch aal mi efeiengaw.

30Emön mi efiimas a raweei an epwe föri mettóch mi ngaw; emön mi kuumaló tinnawan a tükümaló minne mi ngaw.

31Meeten mökür mi üwan iei epa mwärämwär mi ling, a fis ngeni emön mi manaweni ew manawen pwüng.

32Emön mwän mi mang le soong a mwirinnö lap seni emön mi ätepwora, nge emön mi tongeni pwisin nemeni letipan a mwirinnö seni emön mi liäpeni ew telinimw.

33Aramas ra föri ar angangen ütüüt ar repwe esissila mettóch, nge ewe SAMOL a wiisen filätä pwüngülón.

17Mi fen mwirinnö än emön epwe äni och ünüchchen pilawa mi pwasapwas nge mi wor kinamwe lap seni an epwe fiti ew mwöngön kametip lón ew imw mi wor fitikooko lón.

2Emön chón angang mi miriit epwe nemeni emön naaw mi efisätä föfför mi ässääw, o epwe angei wiisan usun chök emön leiin ekkewe pwiipwi nöün ewe saam.

3Ewe kamaan ketel mächä a fäniten silfer nge ewe uumw a fäniten kolt, nge ewe SAMOL a sótuni letipen aramas.

4Emön aramasingaw a öüseling ngeni kapas mi ngaw seni tinnaw mi tipis; emön chón chofona a öüselingöch ngeni chönnaw mi apasatä kapasen koum.

5Emön mi turunufasei chón wöwingaw a pwäraló an össüngü ewe Chón Föriir, nge iö mi pwapwa ren än emön feiengaw, esap etiseni an epwe küna köpwüngün.

6Nöün nöün ekkewe chinlap a usun nge ina mwäriir, nge ekkewe naaw ra eingeing wón semeer.

7Kapas echchipwor esap fichiti emön mi umwes, nge epwe le fen ifa me ngawen kapas chofona ngeni emön samol!

8Liffangen emichimich iei mwungen ewe mi wiisen awora ewe liffangen emichimich; ese lifilifil ia a kulluló ie, a chök fis minne i a mochen föri.

9Emön mi likitaló än emön aramas mwääl ngeni, a kütta minne tong epwe feffeitä ren, nge iö a pwal ächchemasäfäli le tuuwetä och poraus mi ngaw, a äimwüwfeseni kana mi chiechiöch fengen.

10Ew kapasen köpwüngün emiriit ngeni emön mi miriit a wor manan lap seni ipwükü wichiwich ngeni emön mi umwes.

11Emön aramas mi föfföringaw a chök ouucholó lón an üleförea; iei minne, emön chon künö esap sile tong epwe ökkünöló ren.

12Mi fen mwirinnö än emön epwe chuuri emön liäfefinin pear aramas ra angei seni appanan, lap seni an epwe chuuri emön aramas mi umwes lón an föfförün umwes.

13Are emön aramas a liwinisäfäli än emön föfföröch ngeni föfföringaw, feiengaw esap tongeni likitaló an epwe towu seni imwan.

14Popuetä ew äniini a usun chök än emön pwangeni ew eppetin kólik; iei minne, men öch an epwe köükütiw äniini me mwen an epwe lapaló.

15Ätewe mi eitaöchchüw tipisin emön chón föfföringaw me ätewe mi ettipisi emön chón pwüng, iir me rüwömön ra wewe fengen chök enniopwuter meren ewe SAMOL.

16Ese wor lamwoten an epwe wor mooni lón pöün emön mi umwes pün esap tongeni mööni ngeni an epwe miriit, anno itä mi wor an mochen pwe epwe kütta tipächchem?

17Emön chiechi a ääni tong fansoun meinisin, nge emön pwiipwi a upwutiw pwe i chon älillis lón fansoun riäfföü.

18Emön aramas esap wor an weweöch a pwon wón än emön liwinimmang; iwe, i a pwon pwe epwe örüwömönün chón órun le möönätiw an liwinimmang.

19Emön mi efich tipis a efich äniini, nge emön mi eingaló wöwün, usun chök nge a etekiatä asamen imwan, a pwisin awarato feiengaw ren.

20Emön aramas mi letip rikirik esap feffeitä, nge emön aramas mi uren kapas chofona chönnawan, a turulong lón osukosuk.

21Emön mi nöüni emön mi umwes a chök awarato ngeni an letipeta; semen emön naaw mi umwes esap wor an pwapwa.

22Ew letip mi uren pwapwa iei och säfei mi mwirinnö, nge ew ngüün mi taatakis a appwasaló chüü.

23Emön aramas mi föfföringaw a etiwa ew liffangen emichimich lemwónómwón pwe epwe erikaló alen minne mi pwüng.

24Emön aramas mi miriit a chök afóta mesan wón tipächchem, nge mesen emön mi umwes ra chök rapaan feil ngeni lesópwun fönüfan.

25Emön naaw mi umwes a awarato letipechchou ngeni saman me marasen letip ngeni neminnewe mi nöünätiw i.

26Esap mwirinnö pwe emön aramas mi pwüng epwe püngütiw pakkingin ew tipis i esap föri, esap pwal mwirinnö pwe ekkewe aramas mi wenechchar repwe wichiwich fäniten ar wenechchar.

27Emön aramas mi eiseisa an kapas a silelap, pwal emön aramas mi ngünülüwa i emön mi weweöch.

28Emön mwo mi umwes nge a chök önlüküló, aramas ra ekieki pwe i emön mi miriit; lupwen i a chök pineeló awan, aramas ra ekieki pwe i emön mi tipächchem.

18 Emön aramas mi pwisin imwuuló chök wón an, a kütta minne chök pwisin an mochen.

2Emön aramas mi umwes esap wor an pwapwaiti weweöch, nge a chök mochen epwe apasatä pwisin meefien lón letipan.

3Lupwen a fis föfföringaw, a pwal fis sachaaun, nge lupwen a fis itengaw, a pwal fis sääw.

4Kapasen awen emön aramas mi mwirinnö ra usun chök ew leenien tipächchem, ra alóllóól usun mataw, ra fat usun kólikin ew chaanpwuupwu mi pwummóng.

5Esap mwirinnö ngeni emön souköpwüng an epwe penätä emön mi tipis ika ettipisi emön esap wor an tipis.

6Kapasen tinnawen emön mi umwes a efisätä äniini; kapasen awan a chök kütta ngeni minne epwe wichiwich ren.

7Kapasen awen emön mi umwes ina popun an feiengaw, nge kapasen tinnawan ina ssärin manawan.

8Än emön chón uwofóós kapas ra usun mechchin mwöngö mi fókkun annö, ra tolong leutun emön aramas.

9Emön mi chipwang lón an angang a pwiipwi ngeni emön mi atai mettóch.

10Iten ewe SAMOL, iei ew imwetekia mi pöchökkül; ekkewe chón pwüng ra sü ngeni o ra manaw.

11Wöwün emön aramas mi pisekisek a fisitiw pwe iei an telinimw mi pöchökkül tittin; a ekieki pwe a usun ew tiit mi tekia esap wor epwe tongeni töötä wón.

12Emön aramas a lamalamtekia lón letipan me mwen an epwe püngütiw lón feiengaw, nge tipetekisón a akkomw mwen iteüöch.

13Emön aramas mi akkomwen pölüweni och me mwen an epwe öüseling, ina an umwes me an sääw.

14Emön aramas mi apilüköch lupwen a samwaw a tongeni manaw. Nge are a apilükingaw, iwe, esap tongeni pwääk.

15Emön aramas mi miriit a feffeitä lón an silelap; emön mi tipächchem a öüüw selingan ngeni kapasen silelap.

16Än emön aramas liffang a wääsi alan o emmwenato i mwen aramas tekia.

17Emön mi akkom le kapas lón köpwüng, aramas ra ekieki pwe i a pwüng tori ewe chón pölüweni a tolong o kapas eiis ngeni le etittina.

18Pwüngün än aramas ütüüt a öükätiw äniini o äwesi fitikooko lifiilen rüwömön mi pöchökkül le üfengen.

19Emön pwiipwi mi fön letipan a weires ach sipwe liäpenisäfäli lap seni ach sipwe liäpeni ew telinimw mi pöchökkül. Nge kapasen äniini ra usun chök pöchökkülen lókkun asamen imwen king.

20Luuken emön aramas epwe mötüló ren uwään awan, epwe menemenöch ren minne epwe kinii seni resin kapasen tinnawan.

21Manaw me mäló ra nóm lón manamanen ewe chönnaw. Iwe, chókana mi efich ar repwe kapas, repwe pwisin angei eselipäen ar kapas.

22Emön mwän mi küna emön pwülüwan a küna och mi mwirinnö o angei ümöümöch meren ewe SAMOL.

23Emön aramas mi mweleele a tutungór fän pweteete, nge emön aramas mi pisekisek a ääni kapasen pölüwen fän pöchökkül.

24Emön aramas mi wor chómmóng chiechian a tongeni epwe tolong lón feiengaw, nge mi wor emön enletin chiechian a koon apachapach ngeni lap seni emön pwiin.

19 A mwirinnö emön aramas mi mweleele nge a wenechchar, lap seni emön mi umwes o rikirik lón an kapas.

2Esap mwirinnö än emön aramas epwe tilikken le föri och nge esap wor an silelap. Emön mi atapwanapwan le föri och a tongeni mwääl.

3Pwisin än aramas umwes a atoto ar feiengaw, nge mwirin, ra tipingeni ewe SAMOL.

4Emön aramas mi chómmóng wöwün a wor chómmóng chiechian, nge emön aramas mi mweleele chiechian ra süü seni.

5Emön chon pwärätä mi apasätä minne mi mwääl lón köpwüng esap fókkun etiseni an epwe angei chappen an föfför, nge emön mi kapas chofona esap pichiló seni liwinin an föfför.

6Chómmóng aramas ra kütta cheniir meren ekkewe aramas tekia, nge meinisin ra mochen chiechi ngeni emön mi fang ngeni aramas liffang.

7Emön aramas mi wöwingaw a küna kopwut meren määrärin kana, nge epwe fen ifa meren chiechian kana? Ika mwo epwe tapweer fän an tungórmaaw, nge repwe chök süü seni.

8Emön mi angei tipächchem a echeni pwisin manawan, pwal emön mi öüchcheani miriit epwe küna minne mi mwirinnö.

9Emön chon pwärätä mi apasatä minne mi mwääl esap fókkun etiseni an epwe angei chappen an föfför, nge emön mi kapas chofona epwe feiengaw.

10Esap pwüng ngeni än emön mi umwes an epwe nóm lón wiil me iteüöch, nge epwe le ifa me ngawan än emön amanaw epwe nemeni kana samol!

11Miriit a älisi emön aramas pwe epwe mang le soong; nge emön a iteüöch are esap ekieki minne emön aramas a föri ngeni.

12Än emön king soong a usun wörüwörün emön laion, nge an ääni ümöümöch a usun chök omwurenipwin wón ekkana fetil.

13Emön naaw mi umwes a atoto feiengaw wón saman, nge än pwülüwen emön mwän souäniini a usun och chchiin üüt mi chök sussupwutiw.

14Emön naaw a tongeni älemwiri seni saman imw me pisek, nge ewe SAMOL chök a tongeni awora ngeni i emön fefin mi miriit pwe pwülüwan.

15Chipwang a eselipato möürüchchou, nge emön aramas mi nisaangas epwe echik.

16Emön mi älleasochis ngeni än Kot öllük a tümwünü manawan, nge emön mi turunufasei an kapas epwe mäló.

17Emön aramas mi kirekiröch le tongei chon wöwingaw a fangaló ngeni ewe SAMOL; iwe, i epwe liwini ngeni ewe aramas liwinin meet i a föri.

18Kopwe fönöw noum äät pwokiten mi wor apilüköch lón, nge are kosap; iwe, ka tipeew ngeni pwe epwe mäló.

19Emön aramas mi lingeringeripwo epwe pwisin angei chappan, pün are kopwe angasa i fän ew, kopwe pwal försäfäli.

20Kopwe öüseling ngeni kapasen öüröür o etiwa kapasen ffön; iwe, lesópwólón kopwe miriit.

21Emön aramas a ekiekietä chómmóng mettóch lón lelukan, nge minne ewe SAMOL a öpwüngaló epwe pwönüwetä.

22Än emön aramas ääni kirekiröch a föri pwe i epwe mwung meren aramas. Emön aramas mi mweleele a mwirinnö seni emön chón kapas chofona.

23Än emön nuokkusiti ewe SAMOL a emmweni ngeni i manaw. Mwirin, i epwe nóm lón kinamwe, nge esap wor och feiengaw epwe tori i.

24Emön aramas mi chipwang a anómwóló chök pöün lón sepian. Esap mwo nge mwenin an epwe pwomwolong och mwöngö lón awan.

25Kopwe wichi emön chón turunufas; iwe, ekkewe mi wewemmang repwe käeö miriit. Kopwe öpwüngü emön aramas mi weweöch; iwe, epwe lapaló an silelap.

26Emön aramas mi angei wöwün saman fän pöchökkül o ösüüweló inan, i emön naaw mi atooto sääw me itengaw wóór.

27Neii, are kopwe ükütiw le öüseling ngeni ekkewe kapasen öüröür; iwe, kopwe tókkóló seni ekkewe kapasen silelap.

28Emön chon pwärätä mi ppwór, a turunufasei minne mi pwüng, nge awen emön aramasingaw a esselükaló minne mi ngaw.

29Chappen tipis ra mollotä fäniten ekkana chon turunufas, nge wichiwich ra mollotä fäniten sökürün ekkana mi umwes.

20Wain a efisätä pwe epwe wor chon turunufas, nge sakaw mi pwichikkar a awora chón nipochooch. Iö mi tupwuló ren sakaw esap miriit.

2Än emön king soong a usun wörüwörün emön laion; iö mi asoonga ewe king a pwisin tipis ngeni manawan.

3Emön a iteüöch ren an süü seni fitikooko, nge iteiten aramas mi umwes ra efich ar repwe pwe äniini.

4Emön aramas mi chipwang esap lipweni pwülün fönüan pokiten a fansoun patapat; iwe, epwe küütfeil anan mwöngö lupwen fansoun leres nge esap küna och.

5Kapasen öüröür mi nóm lón letipen emön aramas a usun chök kólik mi alóllól, nge emön aramas mi weweöch a tongeni üfiirewu.

6Chómmong aramas ra pwisin apasatä usur pwe ra ääni kirekiröch ngeni chiechier, nge iö a tongeni küna emön aramas mi wesewesen ölükülük?

7Emön aramas mi wenechchar a föri minne mi pwüng; ra feiöch nöün kana mi kuukumwirito mwirin.

8Lupwen emön king a móót wón an leenien móótun nemenem pwe epwe ääni köpwüng, a förfichi le kilooni ekkewe pisekin pwärätä meinisin o ämwüfeseni lefiilen ekkewe mi ngaw seni ekkewe mi mwirinnö.

9Iö a tongeni an epwe apasa, “Ngang üwa limeti lelukei pwe epwe limöch; ngang üwa limöch seni äi kana tipis”?

10Kilo resap löllöfengen me öüküük resap löllöfengen, iir me ruu ra enniopwut meren ewe SAMOL.

11Emön mwo semirit nge a kefisitä an föfför, inamwo ika usun itä nge föfförün manawan ra limöch me pwüng.

12Ekkewe seling sia rongorong me lóór me ekkewe maas sia künä kich me lóór, iir me rüwóóch förien ewe SAMOL.

13Kosap saani möür pün ina kopwe tolong lón wöwingaw; kopwe nenneló o angang pwe epwe wor anom mwöngö mi somwoló.

14Ewe chón kamö a äniini wón ewe liwinin pisek o apasa, “Esap mwirinnö, esap mwirinnö!” Nge mwirin, a feilló o a eingeing wón minne a mööni.

15Mi wor kolt me chómmóng faaw mi öüchchea, nge kapasen silelap iei ewe faaw mi koon weseweswen öüchchea.

16Kopwe angei üfen ewe emön mwän lupwen a pwon wón än emön wasööla liwinimmang; kopwe ömwöchaló pwe ina önükünükün an pwon are a pwon fäniten än emön lieotupwutup liwinimang.

17Mwöngö emön aramas a angei fän otupwutup a neannö meren ewe aramas, nge mwirin, epwe wiliti chari me lón awan.

18Kopwe önüküchchara óm akkóót me mwirin óm angei öüröürom mi mwirinnö; kosap feilló maun are kosap akkom le angei öüröürom meren ekkóch.

19Emön aramas mi uwofóós a pwääri minne mi mwónómwón, iei minne kosap chiechi ngeni emön mi tunommis le kapas chómmóng.

20Are emön a ótteki saman ika inan, epwe mäló usun ew lamp a kunuló lón rochopwaken kiroch.

21Emön aramas mi mwittir le angekkäei minne wiisan me wón saman, esap feiöch lesópwólón.

22Kosap apasa, “Ngang üpwe liwini ngeni emön chappen an föfför mi ngaw.” Kopwe witiwiti ewe SAMOL; iwe, i epwe angasók.

23Ewe SAMOL a opwut kilo resap löllöfengen, nge i esap pwapwa ren ekkewe öüküük resap wenechchar.

24Ewe SAMOL a emmweni fätälin ipweipwen emön aramas; epwe ifa usun än aramas repwe weweiti ewe aal ra fatal wón?

25Mi efeiengaw ngeni emön aramas an epwe atapwanapwan le kapas usun ekkewe mettóch mi pin, nge a ekiekiló me mwirin an a ääni ewe pwon.

26Emön king mi miriit a kütta ekkewe aramasingaw o chupeiirewu usun föün wiit. Mwirin, a äfätälaló wóór ewe faaw mi kukkumos o apachcheer.

27Ewe lamp seni ewe SAMOL a atööpani mwelien letipen emön aramas o etittina meinisin epilólen letipan.

28Kirekiröch me let ra tümwünü manawen ewe king; an leenien móótun nemenem a nüküchchar ren tong enlet.

29Än ekkewe ölüwöl pöchökkül ina linger, nge üwanen meeten möküren ekkewe chinlap ina äteöchchür.

30Wichiwich mi emmetek a limetaló minne mi ngaw. Pwal ina chök usun ren kaweten emiriit a elimelimawu lón letip.

21Letipen emön king a usun chök kana warawaren kólik me lepöün ewe SAMOL; i a okullufeili ngeni ia chök i a mochen epwe pwuuló ie.

2Emön aramas a ekieki pwe iteiten meet i a föri a pwüng, nge ewe SAMOL a etittina ekiekin lelukan.

3Ewe SAMOL a etiwa ach föri meet mi wenechchar me pwüng lap seni asór.

4Mese lamalamtekia me ew leluk mi lamalamtekia, ikkeei ekkewe lamp mi emmweni ekkewe aramasingaw, ra tipis.

5Än ekkewe mi achoocho le angang akkóótöch a emmweni ngeniir ar repwe pisekisekiló, nge chókana mi atapwanapwan ra sópwolong lón wöwingaw.

6Pisek mi öüchchea emön a angei ren kapasen chönnawan mi chofona a usun chök och ötüöt mi mwittir ässiló pwal usun ew likottupwun mäló.

7Än ekkewe aramasingaw föfförün mwänesol a pwisin säpe ngeniir o efeiengawer pwokiten resap mochen föri meet mi pwüng.

8Ekkewe chón tipis ra fätäl wón efóch aal mi rikirik, nge chókewe esap wor an mwääl ra föri minne mi pwüng.

9Mi fen mwirinnö än emön mwän epwe nóm lepwokuukun wón ungen ew imw lap seni ar repwe nóm fengen lón ew imw me pwülüwan we mi lalapaat.

10Emön aramas mi föfföringaw a efich an epwe efeiengawa ekkóch, nge esap kirekiröch ngeni chón órun.

11Lupwen emön chón turunufas a köpwüng o angei chappen an föfför, ewe mi wewemmang a tipächchemeló. Lupwen emön aramas mi miriit a angei öüröüran, a lapaló an silelap.

12Ewe Kot mi pwüng a sileöchchüw minne a fis lón imwen ekkewe aramasingaw o i epwe atolonga ekkewe aramasingaw lón feiengaw.

13Are emön aramas a pineeló selingan seni än ekkewe chon wöwingaw siö; iwe, pwal i epwe siö lupwen fansoun an osupwang, nge esap wor epwe pölüweni i.

14Ew liffang emön a fang lemwónómwón a ölüwai soong, nge ew liffangen emichimich mi tükütüküló lón echö üüf a amasöösöwetiw wätten soong.

15Lupwen pwüng a pwönüetä, ekkewe chón pwüng ra pwapwa, nge a awarato nuokkus ngeni ekkewe chón föri mi ngaw.

16Emön aramas mi tókkóló seni ewe alen weweöch epwe asöösö leiin ewe mwiichen chón mäló.

17Emön mi efich ekkewe pwapwan fönüfan epwe wiliti emön chón mweleele, nge emön mi saani wain me löömmis mi pwokkus esap tongeni epwe pisekisek.

18Fän ekkóch, ekkewe aramasingaw ra köpwüng pwe repwe amanawa ekkewe chón pwüng, pwal ekkewe mi kirikiringaw ra köpwüng pwe repwe amanawa ekkewe mi wenechchar lón manawer.

19Mi fen mwirinnö än emön mwän epwe chök imwuuló lón ew fönüpöön lap seni an epwe nóm ren pwülüwan we mi lisossong me lalapaat.

20Lón imwen emön aramas mi miriit a wor mwöngö mi kefil me löömis mi pwokkus ra iseiseló, nge emön aramas mi umwes a chök fangesöröwüló meinisin minne a wor ren.

21Emön mi tapwei le kütta pwüng me tong epwe küna manaw, pwüng me iteüöch.

22Emön aramas mi tipächchem a tööki ew telinimw mi pöchökkül o a ataetiw ewe leeni mi pöchökkül chón ewe telinimw ra anómwu ar apilükülük wón.

23Emön mi tümwünüfichi awan me chönnawan, a tümwünü manawan seni osukosuk.

24Emön aramas mi lamalamtekia me sikesik – itan “chón turunufas”, i a föri föfförün fän lamalamtekian an mwänesol.

25Än emön aramas mi chipwang mochen epwe awarato an feiengaw, pün pöün kana resap mochen föri och angang.

26Iteiten fansoun, a chök mocheniäiti an epwe angei chómmóng, nge ewe chón pwüng a efich an epwe fangeló nge esap eiseisa.

27Än emön aramasingaw asór a enniopwut, nge fen lapalón enniopwutan lupwen a uwato an asór fiti ekingawen letipan.

28Emön chón pwärätä mi chofona epwe feiengaw, nge emön aramas mi öüselingöch ngeni minne mi let epwe mwümwütä ngeni an epwe kapas.

29Emön aramasingaw a föri an epwe mesemaaw, nge emön aramas mi wenechchar a ekieköchüw minne epwe föri.

30Esap wor tipächchem, esap wor weweöch, esap wor öüröür epwe tongeni üüngeni ewe SAMOL.

31Emön óris a mollotä fäniten ewe ränin maun, nge wiil a nónnóm ren ewe SAMOL.

22 A mwirinnö än emön aramas epwe filätä iteüöch lap seni wöw mi wätte, pwal än emön epwe wor suufölün a mwirinnö seni silfer me kolt.

2Chón pisekisek me chon wöwingaw ra wewefengen lón ei lapalap: Ewe SAMOL a föri pöküür meinisin.

3Emön aramas mi nenneló lón an ekiek a küna minne mi ngaw me mwen an fis o a opoló, nge ekkewe mi wewemmang ra chök fätälchööw o ra tolong lón feiengaw.

4Liwinin än emön enletin tipetekisón me nuokkusiti ewe SAMOL a angei wöw me iteüöch me manaw.

5Iräfölüföl me likottup ra nom lón alen emön chón otupwutup, nge emön mi öüchcheani le tümwünüfichi manawan epwe atowawa i seniir.

6Kopwe pwooni emön semiriit lón ewe aal mi pwüng pwe epwe aleni, pün lupwen epwe wätteetä, esap tókkóló seni ewe aal.

7Ekkewe chon pisekisek ra nemeni ekkewe chon wöwingaw, nge ewe chon paaro a chon angang ngeni ewe chon mwüütätä noun mooni fäniten paaro.

8Iö mi pisenätiw pwüngingaw, epwe pwisin kinii feiengaw, nge an nemenem fän eriäfföü epwe taaló.

9A feiöch emön mi fangafangöch, pwokiten i a fang anan mwöngö ngeni chón wöwingaw.

10Kopwe ösüüweló emön chon turunufas; iwe, fiu, äniini me kapas mi ngaw repwe üküló.

11Ewe king epwe chiechi ngeni emön mi ääni ew leluk mi limöch me ääni kapas mi kirekiröch.

12Mesen ewe SAMOL ra tümwünü le mammasafichi chon ääni silelap, nge a ataatakisi ekkewe kapas än ewe chon otupwutup.

13Ewe aramas mi chipwang a küttentipingen le apasa, “Mi wor emön laion a nóm lükün! Ina epwe niiei me lón ekkewe aal!”

14Awen emön fiin lisowu a usun ew pwaang mi alóllól; ätewe mi nóm fän än ewe SAMOL soong epwe turulong lón.

15Lón letipen emön semiriit a chök uren ekiek mi umwes, nge ewe wókuwókun wichiwich fäniten ffön epwe ösüüweló umwes o atoowawaló seni i.

16Emön aramas mi eriäfföwü chon wöwingaw ren an epwe alapaló wöwün, ika awora chómmóng an liffang ngeni chón pisekisek, epwe fókkun tolong lón wöwingaw.

Ekkewe iliik kapasen emiriit

17Kopwe öüüw selingom o öüseling ngeni ekkewe kapas alon mi miriit. Kopwe anómwu lón letipom äi kewe kapasen öüröür ngang üwa äiti ngenuk.

18Pün epwe mwirinnö are kopwe ömwöchü ekkeei kapas lón letipom o repwe chök mollotä le nóm wón tinnawom.

19Ngang üwa öüröürók ikenäi, ewer en, pwe kopwe anómwu óm apilükülük wón ewe SAMOL.

20Ngang üwa fen makkeetiw fänitom iliik kapasen öüröür me silelap,

21pwe repwe föri pwe en kopwe silei meet mi pwüng me let, pwe en kopwe tongeni ngeni chókana mi tiinukoto ew enletin pölüwen ar kapas.

22Kosap sooläni pisekin emön mi mweleele pokiten i emön mi mweleelee, kosap pwal eriäfföwü ekkewe chón wöwingaw me lón ewe asamalapen tittin telinimw ia a fis köpwüng ie,

23pün ewe SAMOL ina epwe wiisen peniir lón käpwüng. Iwe, i epwe angei fän pöchökkül minne iir ra angei seni kewe chón osupwang fän pöchökkül.

24Kosap chiechi ngeni emön aramas mi lisossong, kosap pwal eti emön mi soongokkäi,

25pün ina kopwe käeö an kana föfför o pwisin atolonga manawom lón likottup.

26Kosap emön kana sókkun aramas mi fiti emön chón liwinimmang le sain wón an liwinimang ika pwon wón än emön liwinimmang.

27Pün are esap wor minne kopwe liwini ngeni; iwe, repwe mwo nge angei seni fän sökürum kiom peet.

28Kosap ömwökütü eföw föün lekiä óm kewe leewo ra fótukätiw chök me lóóm.

29Ifa usun, ka küna emön aramas mi supwusupöch lón an angang? I epwe üütä me mwen ekkana king o angang ngeniir, nge esap angang ngeni kana aramas mi kis.

23Lupwen ka móót pwe kopwe fiti emön samol le mwöngö, kopwe tümwünü fichi meet a nóm mwom, 2pwe kose pwisin tülüw ngeni chiorom efóch lääif are en emön aramas mi mwöngö mmóng.

3Kosap mwäräiti anan mwöngö mi annö, pün ena sókkun mwöngö a mwöngön otupwutup.

4Kosap äpekkusuk le angang fäniten óm mochen kopwe pisekisek; kopwe pwisin öüküükü minne ka mochen pün en emön mi weweöch.

5Ekis chök fansoun óm kopwe ochchuwa wöwum nge i ese chüen nóm; pün wöw repwe tongeni pwisin öpwükü pöükkässiir o ässitä fän läng usun emön ikel.

6Kosap mwöngö enen emön aramas mi kichingaw; kosap mwäräiti anan mwöngö mi annö.

7Pün i ewe sókkun aramas mi chök ekieki usun liiwin fansoun meinisin. Ina epwe apasa ngenuk, “Kopwe eneen le mwöngö o wün”, nge lón letipan esap wenechchar ngenuk.

8Kopwe mwusäsini ewe ekis mwöngö mi annö i a fen amwöngöni ngenuk, nge óm kewe kapasen kilisou repwe lamwotmwäl.

9Kosap olussumwäli óm kapas ngeni emön aramas mi umwes, pün i epwe turunufasei óm kewe kapasen öüröür mi miriit.

10Kosap ömwökütü ewe esissilen kiän fönü minen lóóm, kosap pwal tolong lón än ekkewe mi määsen tännipi.

11Pün nöür we Chón Peni a pöchökkül; i epwe peniir lón köpwüng le üüngenuk.

12Kopwe suuki letipom ngeni kapasen öüröür, kopwe pwal suuki selingom ngeni kapasen silelap.

13Kosap nöüechen le ömwöchü seni noum óm kopwe öpwüngü, pün are kopwe wichi i ren efóch wóók, esap mäló.

14Kopwe wichi i ngeni efóch wóók o kopwe angasa ngünün seni hell.

15Neii, are en kopwe miriit, letipei epwe pwapwa.

16Leuti epwe chengel lupwen kapasen tinnawom epwe apasatä meet mi pwüng.

17Kosap mwüüt ngeni letipom epwe lólówóiti ekkana chón tipis, nge kopwe chök sópweló le nuokkusiti ewe SAMOL lón unusen rän me rän.

18Pün enletin, mi wor apilüköch fänitom lón ewe fansoun epwe feitto, nge óm apilüköch esap pökütiw.

19Neii, kopwe öüseling o kopwe miriit; kopwe chök anómwu letipom wón ewe aal mi pwüng.

20Kosap chiechi ngeni chókana mi ünümmóng wain ika chókana mi mwöngö mmóng,

21pün chón ünüpwuch me chón mwöngömmóng repwe fätäl ngeni ar repwe wöwingaw. Chómmóng fansoun möür a efisätä än emön aramas epwe üföüf üüf mi kamw.

22Kopwe öüseling ngeni semom we, ewe mi nöünuketiw; nge kosap öücheaningawei inom lupwen a chinlap.

23Kopwe kamö let, nge kosap amöömöló; kopwe pwal kamö tipächchem, kapasen ffön me weweöch.

24Semen emön chón pwüng epwe fókkun lapalaap an pwapwa; emön mi nöünätiw emön nöün mi miriit epwe fókkun pwapwa ren.

25Kopwe mwüüt ngeni semom me inom repwe pwapwa, kopwe pwal mwüüt ngeni neminnewe mi nöünuketiw epwe chengel.

26Neii, kopwe fang ngeniei letipom, amwo mesom epwe pwapwaiti äi kewe alen tipächchem.

27Emön fefin mi ääni amöömö inisin a wewe ngeni ew pwaang mi alóllól, nge emön fiin lükün a wewe ngeni ew weel mi wääkükkün.

28Neminnewe a chök op o osousou an epwe ttur liapan usun emön chón soolä. I a achómmóngaló iteiten ekkewe mwän mi kirikiringaw ngeni pwülüwer.

29Iö a wor an osukosuk? Iö a wor an lólilen? Iö a fiu fansoun meinisin? Iö a lalapaat fansoun meinisin? Iö a wor kinasan nge esap wor popun? Iö a par lón mesan?

30Chókana mi móótottam le wün wain; chókana mi feilló o eneen le küüt ünümer wain mi nofit.

31Kosap nennengeni ewe wain an epwe otupwuketä ren önüparaparan, lupwen a pwuropwur me lón en kap, lupwen a pwetetetiw feittiwan ach ünümalong.

32Pün mwirin, epwe kükkük usun emön serepenit mi poison o epwe tongotong küüwan usun küüwen emön serepenit.

33Mesom epwe küna mettóch mi sókkóló o kopwe apasa mettóch mi umwes.

34Ewer, kopwe tokorikirik usun emön sääló mi kóón lukalapen mataw ika usun emön mi nóm letonen efóch öwü. Iwe, kopwe apasa,

35“Inamwo are emön a ópwuniei, nge ngang üsap meefi metekin; ngang üsap mwo nge silei lupwen ra wichiei! Lupwen ngang üpwe pwäätä, üpwe feilló o kütta pwal och ünümei.”

24Kosap lólówóiti ekkana aramas mi föfföringaw; kosap pwal tipeni óm kopwe nóm reer.

2Pün letiper a chök ekiekietä angangen mwänesol, nge tinnawer a chök kapas usun ar repwe efisätä osukosuk.

3Ew imw a köüütä ren tipächchem o nüküchchar ren weweöch.

4Pwal ren silelap, ruumwan kewe ra uroló ren pisek mi öüchchea me ling.

5Emön aramas mi miriit a mwirinnö seni emön mi pöchökkül, ewer, emön aramas mi silelap a mwirinnö seni emön mi wor an manaman.

6Are kopwe feilló maun, ka osun óm kopwe angei öüröür mi miriit, nge ren óm kopwe wiil epwe wor chómmóng chón öüröür.

7Tipächchem a koon tekia ngeni emön mi umwes; lupwen ekkewe souakkomw repwe mwiichfengen, emön mi umwes esap tongeni epwe suuki awan an epwe apasa och me leiin ewe mwiichen aramas lón ewe asamalapen tittin ewe telinimw.

8Emön mi ekiekietä pwe epwe föri minne mi ngaw, aramas repwe köri ngeni pwe i emön chón rawangaw.

9Än emön mi umwes rawangaw ra uren tipis, nge aramas ra opwut emön chón turunufas.

10Are kopwe apilükingaw lón fansoun osukosuk, óm pöchökkül a kisikiis!

11Kopwe chimanüw chókana esap pwüng ngeni ar repwe ninniiló; kosap chök üütäló o mwüüt ngeniir pwe repwe mäló.

12Kosap sótuni le pööni senuk óm sekining ren óm kopwe apasa, “Enlet, ngang üsap silei och usun ei.” Pün Kot a silei ekiekin letipen aramas o i a künók. I ewe Emön mi mammasa ngünum, i a silei pwe en mi silei. Iwe, i epwe öpwüngü aramas meinisin alóngólóng wón meet iir ra föri.

13Neii, kopwe wün chönün chunen pwokiten a mwirinnö, kopwe pwal wün supwun ewe fasen chunen mi nearaar ngenuk.

14Kopwe silei pwe epwe pwal ina chök usun araaren tipächchem ngeni manawom. Are kopwe küna tipächchem, a wor och apilüköch fänitom lón kkan fansoun repwe feitto nge óm apilüköch esap pökümochetiw.

15Kosap usun emön aramasingaw ren óm kopwe operi imwen emön chón pwüng, kosap pwal tolong lón leenian o angemwäli pisekin fän pöchökkül.

16Pün ika mwo emön aramas mi pwüng epwe turuló fän fisuw, nge iteiten fansoun epwe chök pwäätäsäfäl; nge ew chök feiengaw epwe oturufóchetiw ewe aramasingaw.

17Kosap pwapwan ätäiweti chón opwutom lupwen a turuló. Kosap mwüüt ngeni letipom epwe pwapwa lupwen i a chepetek.

18Pün ina ewe SAMOL epwe küna usun; iwe, esap pwapwa letipan ren. Iwe, epwe äsepa an soong seni ätewe.

19Kosap aosukosuka lón óm ekiek pwokiten ekkewe chón föfföringaw, kosap pwal lólówóiti ekkewe aramasingaw.

20Pün esap wor än emön aramas mi föfföringaw apilüköch fäniten ekkewe fansoun mwer; nge nöün ewe aramasingaw lamp epwe kunukunuló.

21Neii, kopwe nuokkusiti ewe SAMOL o uwonükünük ngeni ewe king. Kosap chiechi ngeni chókana mi üüngeni ewe king ar repwe asapwilätiw.

22Pün ina kopwe fitiir le tolong lón feiengaw. Nge iö a silei ika ia epwe ükütiw me ie ewe kopwung epwe feitto seni ewe SAMOL me ewe king?

Pwal ekkóch sópwósópwólón kapasen emiriit

23Pwal ikkeei ekkóch kapasen emiriit: Esap mwirinnö an epwe wor lifilifil aramas lupwen katoowun pwüngün köpwüng.

24Emön souköpwüng mi apasa ngeni ewe mi föfföringaw, “En kosap tipis,” aramas repwe otteki, nge chón ewe mwüü repwe opwut i.

25Nge chókana mi ettipisi ekkewe aramasingaw repwe pwapwa o feiöch mi mwirinnö epwe püngütiw wór.

26Och pölüwen kapas eiis mi wenechchar a usun chök ew kiis wón tinnaw.

27Kopwe atawei le äwesaló óm angang ngeni aramas o önükünüköchüeló le amollätä óm kewe mälämäl. Mwirin ena, kopwap tongeni öüwetä imwom.

28Kosap emön chón pwärätä le üüngeni chón órum nge esap wor popun, kosap pwal chofonatä usur.

29Iwe, kosap apasa, “Ngang üpwe liwinisäfäli ngeni i fäniten meet i a föri ngeniei; ngang üpwe ukun ngeni enan aramas liwinin meet i a föri.”

30Ngang üwa feilló lón tännipin ewe aramas mi chipwang; ngang üwa pwereló ren ewe tännipin irän wain än ewe aramas esap wor an weweöch.

31Iwe, üwa küna pwe a pwük iräfölüföl lón unusen ewe tännipi; a pwölüló ewe pwül ren fetil mi ngaw, tittin we tittin faaw a taatiw.

32Lupwen üwa küna ei, üwa ekiekiöchüw usun; üwa nennengeni usun o üwa käeö ew lessen seni meet üwa küna:

33Ekis chök möür, ekis chök ächikikichiló, ekis chök kumwuchu fengeni paaw pwe kopwe asöösö,

34iwe, óm wöwingaw epwe mweteruk usun emön chon soolä mi änniffeil an epwe küt liapan, óm osupwang epwe war o efeiengawók usun emön chón soolä mi war fän pisekin efeiengaw.

Pwal ekkóch kapasen emiriit seni Solomon

25 Pwal ikkeei ekkóch kapasen emiriit seni Solomon, ekkewe mwän Hezekiah ewe kingen Judah a ökkünör pwe repwe kapini le makkeretiw.

2Iei lingen Kot pwe a amwónaló mettóch, nge lingen ekkewe king pwe repwe kütttafichi ar repwe atööpani mettóch.

3Esap wor emön a tongeni silei usun tekian läng me alóllólun fönüfan, esap pwal wor emön a tongeni atööpani meet mi nóm lón ekiekin emön king.

4Kopwe limetaló ewe limengaw seni ewe silifer, mwirin epwe wor pisek öüchchea ewe chon för pisek seni silfer epwe föri seni.

5Kopwe ösüweló ekkewe aramasingaw seni fän mesen ewe king, mwirin, an nemenem epwe nüküchchar fän pwüng.

6Kosap pwisin etekióketä me fän mesen ewe king, kosap pwal atolongók óm kopwe üütä lón leenien kana aramas mi tekia.

7Pün mi fen mwirinnö óm kopwe witiwit pwe i epwe apasa ngenuk, “Kopwe töötä ikeei,” lap seni an epwe emitingawók o etekisónóketiw me fän mesen ekkewe samol.

Meet mesom a küna,

8kosap mwittir le uwealó ngeni köpwüng. Pün meet kopwe föri lesópwólón lupwen chon órum epwe äsääwók le pwäraló usum?

9Iei minne, kopwe kapas ngeni chón órum chök wón an usun ewe mettóch nge kosap äniini ngeni; kosap üreni pwal emön usun,

10pün pwal ekkóch aramas ina repwe tipingenuk pwe ka uwofós. Mwirin, kosap chüen angeisäfäli iteüöchum.

11Ew kapas emön a filiöchüw an epwe apasatä lón ew fansoun mi fókkun pwüng ngeni, a usun chök ekkan liossun föün apel mi för seni kolt ra nóm lón och leeni mi för seni silfer.

12Än emön aramas mi miriit kapasen ffön a usun och iering mi för seni kolt me och ofout mi för seni kolt mi mwirinnö ngeni emön mi selingöch le älleasochis.

13Emön chón künö mi olükülük a ekinamwei ätewe mi ökkünöw i, a usun patapaten sno a ekinamwei emön lupwen a pwichikkar lón fansoun kinikin uwa.

14Emön aramas mi tunosikesik pwe epwe fangeló och nge esap föri, a usun ekkewe kuchu mi fiti äsäpwääl resap öpüngätiw üüt.

15Emön a tongeni peseei emön king ren an sile engngiló le öttüres, nge chönnaw mi sile kapas pweteete a tongeni ataeló angangen üüngeni mi pöchökkül.

16Are ka künökün chönün chunen; iwe, kopwe chök öüküükü óm kopwe wün, pün are kopwe ünümmóng; iwe, ina kopwe mwus.

17Kopwe öüküükü fansoun óm feilló lón imwen chon órum, pün ete chipwang reemw; iwe, a opwut en.

18Emön aramas mi pwärätä minne mi chofona fäniten an üüngeni chón órun a usun efeiengawen an epwe efeiengawa ngeni efóch nifötüföt, efóch ketilas ika likäppichi ngeni efóch föün esefich mi kken.

19Anómwu apilükülük wón emön aramas esap ölükülük lón fansoun osukosuk a usun chök ach sipwe lüülü wón efóch nii mi metek ika fätäl wón efóch peche mi ruongaw.

20Emön mi köölüw ekkóch köölün pwapwa ngeni emön mi letipechchou a usun chök nge emön a pwiliti seni üfan lón fansoun patapat ika a usun finikar mi niinitiw wón soda.

21Are chon opwutom a echik, kopwe ngeni anan mwöngö, nge are a kaaka, kopwe ngeni ünüman kólik.

22Pün ren ei, kopwe ochukuchukätä mwolien ekkei wón möküran, nge ewe SAMOL epwe ngenuk liwinum.

23Ewe äsäpwääl mi enito seni efeng a awarato pwüngün üüt, iei usun ewe chönnaw mi eitengawa emön aramas me lükün sökürün a efisätä soong.

24Mi fen mwirinnö än emön epwe nóm lepwokuukun wón ungen ew imw, lap seni an epwe nóm lón ew imw ren emön fefin mi lalapaat.

25Och kólik mi patapat ngeni emön aramas mi mölülü a ina usun och poraus mi mwirinnö a feitto seni ew fönü mi toowaw.

26Emön chón pwüng mi tipeew ngeni emön aramasingaw a usun chök ew pwuachchen kólik mi kuwar me ew chönüttu mi limengaw.

27Esap mwirinnö än emön epwe ünümmóng chönün chunen. Iwe, pwal ina chök usun än emön epwe kütta pwisin iteüöchün pün esap iteüöch ren.

28Iö esap tongeni an epwe nemeni pwisin mochenin letipan a usun chök ew telinimw mi taatiw tittin, esap wor eppetin.

26 Usun chök an esap fich ngeni pwe epwe püng sno lón fansoun pwichikkar ika püng üüt lón fansoun kinikin uwa, epwe ina usun iteüöch an esap fich ngeni emön mi umwes.

2Usun emön nichchok mi mwetemwet feil pwal usun emön sääsä mi mwittir le ääs, ina usun och kapasen óttek ese wor popun esap sootiw wómw.

3Sia äwena emön óris ren efóch selin wichiwich mi för seni silin maan me emön dongki ren efóch mächä mi aköökö lón awan, pwal ekkana mi umwes ren efóch wóók an epwe wichiwich ngeni wón sökürür.

4Kosap pölüweni emön mi umwes ren óm kopwe tipeew ngeni wón an umwes pwe ina en kopwe pwal usun chök i.

5Nge kopwe pölüweni emön mi umwes ren óm kopwe öpwüngü i lón an umwes pwe ese pwisin ikeetä pwe i a tipächchem.

6Emön mi ökkünöw ngeni emön mi umwes an epwe uwei och poraus a usun chök nge a pöküweló pwisin pecheen o wün poison.

7Och kapasen emiriit epwe towu seni lón awen ekkana mi umwes a usun pecheen emön mi pecheemä ese wor lamwotan.

8Än emön asamolu emön mi umwes a usun chök umwesin än emön epwe föötaló eföw faaw lón ew öülüün.

9Ew kapasen emiriit mi towu seni lón awen emön mi umwes a usun chök efóch fölün irä fölüföl a ttulong lón pöün emön chon sakaw.

10Emön aramas mi mööni emön mi umwes i emön chök chón pwereto ika emön chón sakaw pwe epwe nöüni chon angang a usun chök emön chon esefich a ekinasa meinisin mi pwereló ünükkün.

11Emön mi umwes mi liwinsäfäliti le föri an föfförün umwes a usun chök emön kolaak mi enisäfäli mwusan.

12En mi kükküna emön aramas mi pwisin ikeetä an tipächchem? A wor än emön mi umwes wätten apilükülük lap seni ätena.

13Emön aramas mi chipwang a künetipingen le apasa, “Mi wor emön laion lón ewe aal. Mi wor emön laion lón ekkewe aal!”

14Emön aramas mi chipwang a chök lupelaló nge lupelato wón kian peet, a usun ew asam a chök tiiwu nge tiilong wón insesin.

15Emön aramas mi chipwang a chök anómwaló pöün lón sepian. E chipwang mwo nge ren än pöün epwe uwalong mwöngö lón awan.

16Emön aramas mi chipwang a pwisin ikeetä pwe i a tipächchem lap seni füümön chón öüröür.

17Emön mi pwereto nge a chielong lón ew äniini nge esap fänitan, a usun chök emön mi weiti selingen emön kolak.

18Usun chök efeiengawen än emön aramas mi ngaw lón möküran a móneifeili ömwüch mi kü o esefichi föün esefich,

19a ina usun emön aramas mi otupwu chon órun, nge mwirin a apasa, “Ngang üwa chök kapas urumwot!”

20Ewe ekkei epwe kunuló are esap wor mwüüch. Are esap wor chon uwofóós, epwe ükütiw äniini.

21Emön aramas mi souäniini a efisätä fitikooko, a usun chök mooch mi kü a öküüw simi ika ekkei a keni mwüüch.

22Än emön chon uwofóós kapas ra usun chök mechchin mwöngö mi annö, ra feittiw o tolong leutun aramas.

23Kapasen tinnaw mi motowutow ra tükümaló ekiekin letip mi ngaw, usun chök ew sepi mi för seni pwül nge a emmis lükün ngeni lumwulumwun silfer.

24Emön mi wor kopwut lón manawan a tükümaló ren kapasen tinnawan, nge a ömwöchü ekiekin otupwutup lón letipan.

25Lupwen a ääni kapasöch ngenuk, kosap lüküw i, pün a wor fisuw mettóch mi enniopwut ra nóm lón letipan.

26Ika mwo epwe tükümaló an kopwut ren kapasen otupwutup, nge an föfför mi ngaw epwe pwääpwäló leiin aramas.

27Iö a tuuw ew pwaang pwe epwe likottupwu ekkóch, i epwe pwisin turulong lón, nge iö a pülüw eföw faaw pwe epwe sokopelitiw wón ekkóch, ewe faaw epwe pwisin sokopeletiw wón o apachcha.

28Chönnawen emön mi ääni kapas chofona a opwut chókana ra riäfföü ren an kapas chofona, nge kapasen apaatä ra efisätä feiengaw.

27 Kosap sikäsini usun lesor, pün kosap silei meet ewe rän epwe atooto.

2Kopwe likiti ngeni ekkóch repwe mwareituk, nge esap pwisin awom epwe mwareituk; kopwe likiti ngeni emön chon ekis epwe mwareituk, nge esap pwisin tinnawom.

3Eföw faaw a chow, pwal pi a chow, nge än emön mi umwes soong a fókkun chow lap seniir me ruwoch.

4Soong a ngaw, lingeringer a usun ew pwuupwu, nge iö a tongeni epwe manaw ren efeiengawen lólówó?

5A mwirinnö fönen emiriit lepwääpwäló lap seni tong mi opoló.

6Än emön epwe kinas ren emön chiechian, a mwirinnö seni än emön chon opwutan epwe kissi fän chómmong.

7Emön aramas mi möt a opwut chönün chunen, nge emön mi echik, meet mwo mi maras nge ra nearaar me ren.

8Emön aramas mi rapaan seni leenian a usun emön machchang mi rukeseni fasan.

9Lömmis me löpwokkus ra apwaapwai letip, iwe, ina usun än emön aramas kapasen öüröür seni lón letipan a ekinamweii chiechian.

10Kosap likitaló chiechom ika chiechien somwom we; mwirin, lón fansoun óm osupwang, kosap osun óm kopwe tungórei määrärum pwe repwe älisuk. Mi fen mwirinnö óm kopwe feilló ren emön chón órum mi chök arap ngenuk lap seni emön määrärum mi nóm towaw.

11Neii, kopwe miriit o apwapwai letipei, pwe ngang üpwe tongeni pölüweni ätewe mi eitengawaei.

12Emön aramas mi nenneló lón an ekiek a küna minne mi ngaw me mwen an epwe fis o a opoló seni, nge ekkewe chón wewemmang ra chök pwurofóchófóch o tolong lón feiengaw.

13Kopwe angei üfen ätewe mi pwon wón än emön waasöla liwinimmang; kopwe ömwöchaló pwe ina önükünükün an pwon are a pwon wón än emön fiin lükün liwinimmang.

14Emön aramas mi leüommóng le efeiöchüw chon órun lesossorusich, a usun chök nge e önümamawa.

15Emön fefin mi lalapaat a usun chök supwun üüt mi lichifóchófóch lón ew fansoun mi fókkun püngümmóng üüt.

16Än emön epwe sótuni le öükätiw än neminnei lal a usun chök an epwe sótuni le öükätiw äsäpwääl, ika an epwe kömwöch lón pöün och mettóch mi kiriis.

17Mächä a seimi mächä, iei usun emön aramas a aöchüweló pwal emön.

18Iö a tümwünüfichi efóch irä fiik, epwe ochei uwaan, iwe, pwal ina chök usun ren emön chon angang mi tümwünü an masta epwe iteüöch.

19Usun chök an a pwä ngünüwen wón mesen emön me lón kólik; iwe, ina usun letipen emön aramas a pwääri än ewe aramas mwónómwón.

20Ewe leenien sotup me ewe leeni mi alóllól resap tongeni ur; iwe, pwal ina usun än aramas mochen resap tongeni repwe menemenöch.

21Ewe kamaan ketel mächä a fäniten limetin silifer, ewe uumw a fäniten limetin kolt, nge öüchchean emön aramas a pwä ren än ekkóch aramas mwareiti.

22Ina mwo ika kopwe pwooni emön mi umwes ren efóch pwo o fööirafengenir me ekkewe föün wiit; nge an umwes esap wes seni.

23Kopwe mammasaöchüw o tümwünüöchüw noum pwiin siip me noum pwiin kowu,

24pün wöw esap nónnómóttam tori feilfeilló chök, pwal ewe mwärin king esap nónnómwóló tori ekkewe pilóón aramas meinisin.

25Mwirin än ewe fetilippwas a wes le pöküpök, nge ewe fetil mi pwüküfö a määritä o ekkewe fetilin wón kewe chukuchukutä ra ioifengen,

26noum kewe appanen siip repwe le awora ewe ünöünen siip fäniten üfom, nge kopwe le amöömöló noum kewe kuuch fäniten óm kopwe mööni ew tännipi,

27iwe, epwe le nannafaló milik seni ekkewe kuuch, fänitom pwal fäniten chón óm famili me fäniten noum kewe chón angang fefin.

28 Ekkewe aramasingaw ra sü nge i esap wor emön a tapweriir, nge ekkewe chon pwüng ra pwora usun emön laion.

2Lupwen a wor pwungingaw lón ew mwüü, a wor siiwilikkisin nöüwis, nge minne mi pwüng epwe chööchöló ren emön souemmwen mi weweöch o silelap.

3Emön aramas mi wöwingaw nge a eriäfföwü ekkewe chón wöwingaw, a usun chök och üüt mi püngüchow a ataló uwään irä.

4Chókana mi älleasolap ngeni ekkewe öllük ra mwareiti ekkewe aramasingaw, nge chókana mi älleasochisi ekkewe öllük ra üüngeni ekkewe aramasingaw.

5Ekkewe aramas mi föfföringaw resap weweiti pwüng, nge chókana mi kütta ewe SAMOL ra unusen weweiti pwüng.

6Mi fen mwirinnö än emön epwe chón wöwingaw nge mi wenechchar lón fätälin manawan, lap seni än emön epwe pisekisek nge mi rikirik lón an föfför.

7Emön naaw mi älleasochisi ekkewe öllük i emön naaw mi sile an epwe älefiila öch me ngaw, nge emön mi chiechi ngeni kana chón mwöngömmóng a eitengawa saman.

8Emön mi achómmóngaló wöwün ren an oumwesi aramas le esselükaló komwusinin nöün mooni, a ioni wöwün fäniten ätewe mi kirekiröch ngeni chón mweleele.

9Are emön a kulluweló selingan seni an epwe rong ekkewe öllük, an mwo iótek nge epwe och mettóch mi enniopwut.

10Iö mi emmweni ngeni emön aramas mi wenechchar lón manawan an epwe tókkóló wón efóch aal mi ngaw, i epwe pwisin turulong lón an we likottup, nge ewe aramas mi unusöch lón manawan epwe angei ew älemwir mi mwirinnö.

11Emön aramas mi pisekisek a pwisin ikeetä pwe i emön mi tipächchem, nge emön chón wöwingaw mi miriit a silei pwe ewe mi pisekisek esap iei usun.

12Lupwen ekkewe chón pwüng ra nemenem, a wor wätten pwapwa, nge lupwen ekkewe aramasingaw ra seikkitä pwe repwe nemenem, aramas ra opoló.

13Emön mi tükümaló an tipis esap feffeitä lón manawan, nge emön mi tipeew ngeni le pwärätä o likitaló an tipis epwe küna ümöümöch.

14A feiöch emön aramas mi ääni suuföl fansoun meinisin, nge ätewe mi üleförea lón letipan epwe turulong lón feiengaw.

15Emön sounemenem mi nemenemengaw ngeni ekkewe aramas mi mweleele a usun chök efeiengawen emön laion mi wörüwör me emön pear mi arochongaw.

16Emön sounemenem mi eriäfföwü aramas esap wor an weweöch, nge iö a opwut an epwe angei wiil fän pwüngingaw epwe manawattam.

17Emön chón niieló aramas mi nóm fän choun mengiringirin mwelien letipan epwe emön chón süüsüfeil chök tori mäló. Esap wor epwe älisi i.

18Iö mi fätäl lón wenechchar epwe ngas seni feiengaw, nge iö mi rikirik lón an föfför epwe mwittir turuló.

19Emön mi angaanga fönüwan, epwe wor chómmóng anan mwöngö, nge emön mi chök kukkunow mwäl, epwe wätte an wöwingaw.

20Emön aramas mi ölükülük epwe somwoló an feiöch, nge iö mi mochen epwe mwittir le pisekisekiló epwe tolong lón köpwüng.

21Lifilifil aramas esap mwirinnö, nge fäniten essät pilawa, emön aramas epwe tongeni föri minne esap pwüng.

22Emön aramas mi tipemmóng a sótuni an epwe mwittir pisekisekiló, nge ei epwe chök emmweni ngeni i an epwe tolong lón wöwingaw.

23Emön aramas epwe kilisou ngeni iö mi öpwüngü i ren an emiriti, lap seni ätewe mi emmeriwätä.

24Iö a sooläni seni saman ika inan och nge epwe apasa, “Esap mwääl minne üwa föri,” i chiechien emön chón niieló aramas.

25Emön aramas mi tipemmóng a efisätä fitikooko, nge emön mi anómwu an apilükülük wón ewe SAMOL epwe pisekisekiló.

26Emön mi anómwu an apilükülük wón pwisin an ekiek, i emön mi umwes, nge iö a fätäl lón miriit epwe ngasaló.

27Iö mi fang ngeni ekkewe chón mweleele, esap wor och minne epwe osupwang ren, nge iö mi ömmöüraló mesan seniir, epwe wor chómmóng óttekin.

28Lupwen ekkewe aramasingaw ra seikkitä pwe repwe nemenem, aramas ra opoló, nge lupwen ekkewe aramasingaw ra tolong lón feiengaw, ekkewe chón pwüng ra feffeitä.

29 Emön mi angei köpwüngün emiriit fän chómmóng nge a chök sópweló le üleförea, epwe mwittir tolong lón feiengaw; esap chüen wor meet epwe äsepasäfäli.

2Lupwen ekkewe chón pwüng ra nemenem, ekkewe aramas ra meseik, nge lupwen emön aramasingaw a nemenem, ekkewe aramas ra ngüüngü.

3Iö a öüchcheani tipächchem, a apwapwai saman, nge emön mi chiechi ngeni ekkana fefin mi amöömö inisiir, a olussumwälieló wöwün.

4Emön king a önüküchchara mwüün fönüan ren an ääni pwüng, nge emön mi etiwa liffangen emichimich a ataetiw ewe mwüü.

5Emön aramas mi apaatäi chón órun, a emeresaló ew cheew pwe pwisin pecheen repwe tup lón.

6Emön aramas mi föfföringaw a pwisin tup lón ssärin an kana tipis, nge emön chón pwüng a tongeni kööl o pwapwa.

7Emön chón pwüng a chüngüw an epwe wor pwüng fäniten ekkewe mi mweleele, nge emön aramasingaw esap weweöchiti ei sókkun silelap.

8Ekkewe chón turunufas ra atolonga ew telinimw lón fitikooko, nge ekkewe aramas mi miriit ra ösüweló soong.

9Are emön aramas mi miriit epwe köpwüng ngeni emön mi umwes, ewe mi umwes epwe soong me ääni kapasen turunufas, nge esap wor kinamwe.

10Ekkewe aramas mi mochen repwe nimanawei aramas, ra opwut emön aramas esap wor ar mwääl, nge ekkewe chón pwüng ra kütta minne repwe manaw ren.

11Emön mi umwes a unusen apasawu an memmeef meinisin lón an soong, nge emön aramas mi miriit a tongeni engngiló fän mósónósón.

12Are emön sounemenem a öüseling ngeni kapas chofona, nöün kana nöüwiis meinisin repwe aramasingaw.

13Emön aramas mi mweleele me emön chón eriäfföwü aramas ra löllö fengen wón ei lapalap: Ewe SAMOL a asarama meser me rüömön.

14Are emön king a öpwüngü ekkewe mi mweleele fän let, an we leenien móótun nemenem epwe nüküchchar fansoun meinisin.

15Efóch wóók me köpwüngün emiriit ra atooto tipächchem, nge emön semiriit mi föri pwisin uwanan, a äsääwa inan.

16Lupwen ekkewe aramasingaw ra chómmóngóló, tipis a pwal lapaló, nge ekkewe chón pwüng repwe küna ar turutiw.

17Kopwe öpwüngü le fönöw noum; iwe, i epwe ngenuk óm kinamwe; i epwe awarato pwapwa ngeni manawom.

18Ia esap wor ie än Kot epwe pwääri ngeni aramas meet letipan, ekkewe aramas resap ömwöchümwöchü le föri minne ra pwisin mochen, nge a pwapwa emön mi tümwünüfichi ekkewe öllük.

19Emön chon angang esap köpwüng ren kapas chök, pün ika mwo epwe weweiti kapas, nge esap chök äfälliir.

20Ifa usun, en mi kükküna emön aramas mi chiekkäi le kapas? A wor apilüköch fäniten emön mi umwes lap seni ätena.

21Emön mi chäächäri nöün chón angang seni lekükkünün, me mwirin, ewe chón angang epwe emön mi üleförea.

22Emön aramas mi mwittir soong a efisätä fitikooko, nge emön aramas mi lingeringer a tolong lón chómmóng sókkun tipis.

23Än emön aramas lamalamtekia a otturätiw i, nge emön aramas mi ngünütekisón a angei iteüöch.

24Iö a chiechi ngeni emön chón soolä, a pwisin opwut manawan; i epwe tipis are epwe pwärätä meet mi let lón köpwüng, nge epwe önümamaw are esap pwärätä.

25Än emön nuokkusiti aramas iei och ssär mi efeiengaw, nge iö mi anómwu an apilükülük wón ewe SAMOL epwe manaw.

26Chómmóng aramas ra kütta chenir meren emön sounemenem, nge emön aramas a angei an pwüng meren ewe SAMOL.

27Emön aramas esap föri minne mi pwüng a enniopwut meren ekkewe chón pwüng; emön mi wenechchar lón an föfför a enniopwut meren ekkewe aramasingaw.

Ekkewe kapasen emiriit än Akur

30 Ikkeei ekkewe kapasen emiriit än Akur, noun Jakeh we mwän. Iei mwelien ewe mwän: Ngang üwa mölüülü, O Kot, ngang üwa mölüülü o määssük, O Kot.

2Enlet, ngang emön mi fókkun tiparoch me leiin aramas, esap wor rei ewe sókkun weweöch mi wor ren emön aramas.

3Ngang üse käeö tipächchem, ese pwal wor äi silelapei usun ewe Emön mi Pin.

4Iö a fen feittä läng o liwinsäfälitiw? Iö a kumwuchu fengeni äsäpwääl lón pöün? Iö a tongeni tükümaló ekkewe kólik lón echo üüf? Iö a önüküchchra ekkewe lesópwun fönüfan meinisin? Ifa itan, nge ifa iten nöün we? Kopwe üreniei ika en mi silei!

5Iteiten än ewe SAMOL kapas a limöch; i ew pisekin eppet lón maun fäniten chókana mi anómwu ar apilükülük lón i.

6Kosap apacha och ngeni an kewe kapas pün ina epwe öpwünguk; iwe, ina epwe pwäätä pwe en emón chon chofona.

7Äi SAMOL, mi wor ruu mettóch ngang üwa tungórek, nge kosap ömwöchür seniei me mwen äi üpwe mäló:

8Kopwe ösüüw seniei otupwutup me kapas chofona; kosap mwüüt ngeniei äi üpwe mweleele ika pisekisek, nge kopwe fang ngeniei minne chök üpwe äni iteiten rän.

9Pün are üpwe mötüló; iwe, ina üpwe amaamäsinuk o apasa, “Iö na ewe SAMOL?” Nge are üpwe mweleele o üwa soolä; iwe, ina üpwe eitengawa iten äi Kot.

10Kosap eitengawa emön chon angang ngeni an we masta, pwe ina epwe óttekik; iwe, ka angei chappen óm föfför.

11Mi wor ekkana sókkun aramas ra ótteki semeer, resap pwal kilisou ngeni ineer.

12Mi wor ekkana sókkun aramas ra meefi pwe ra pwisin limöch, nge resap limelim seni ar limengaw.

13Mi wor ekkana sókkun aramas, a fókkun ifa me mese lamalamtekiar, nennen meser ra mese sikesik.

14Mi wor ekkana sókkun aramas niir ra usun chök kenin kana ketilas, nge ngachiir ra usun chök nääif. Ra arosaló ekkewe mi mweleele seni wón fönüfan, ra pwal arosaló ekkewe mi osupwang seni leiin aramas.

15Och sókkun mwósó itan liich mi kan saani an epwe ottumwu chcha a wor rüömön nöün fööpwül, iter: Ngeniei me Ngeniei. Mi wor ülüngät mettóch resap fókkun tongeni menemnöch, ewer, iir rüwänü mettóch resap tongeni apasa, “A naaf !”:

16Ewe leenien sotup, ewe leenien mönukól mi riit, ewe fönü mi pwasapwas esap menemenöch ren kólik, me ewe ekkei mi ngetenget, resap tongeni apasa, “A naaf!”

17Emön mi turunufasei saman o opwut an epwe älleasochisi inan, ekkewe machchangen lón ewe leemól iter reifen repwe olusawu föün mesan, nge ekkewe appanen ikel repwe ochei fitukan.

18Mi wor ülüngät mettóch ra fókkun amwaraar ngeniei, ewer, rüwänü mettóch ngang üsap weweiti:

19Usun än emön ikel ääs lón äsäpwääl, usun än emön serepenit tö wón ew achaw, usun än efóch siip sääi wón mataw, me usun än emön mwän ekiek ngeni emön fefin.

20Iei usun lapalapen föfförun emön fiin lisowu: A föri föfförün lisowu nge a usun chök nge esap ngaw meren; usun chök nge ita a wes le mwöngö o tölü awan. Mwirin, a apasa, “Ngang üsap föri och föfför mi ngaw.”

21Fönüfan a chechcheech ren ülüngät mettóch, ewer, rüwänü mettóch esap tongeni engngiló fan:

22Emön amanaw lupwen a tolong lón wiisen king, emön mi umwes lupwen a möt ren chómmóngun anan mwöngö,

23emön fefin esap wor tongan lupwen a küna emön pwülüwan me emön chón angang fefin a siwili an samol fefin lón wiisan.

24Mi wor rüwänü mettóch wón fönüfan ra kükkün, nge ra fókkun tipächchem:

25Ekkewe monuus iir maantöötö mi kisikiis ar pöchökkül, nge ra amollätä le iseis eneer mwöngö lón ewe fansoun pwichikkar.

26Ekkewe maan iter päächer iir ekkóch maan mi apwangapwang, nge ra föri leenier lón ekkewe achaw.

27Ekkewe liffichimas esap wor ar king, nge iir meinisin ra mwökütüppök lón tettelir.

28Emön likottow sia tongeni turufi lón pouch, nge a tongeni pwä me lón ekkewe imwen king.

29Mi wor ülüngät mettóch ra fätäl sengeseng, ewer, iir fömön ekkewe mi fätäl lón ar pwora:

30Emön laion, ewe mi fókkun pöchökkül me leiin maan, i esap sü me mwen och mettóch,

31emön ätemwänin chukó mi etiwepöröörö, pwal emön ätemwänin kuuch me emön king lupwen a emmweni nöün mwichen sounfiu.

32Are ka manaweni manawen emön mi umwes ren óm pwisin etekióketä, ika ekiekietä minne mi ingaw; iwe, kosap eingeing usun, nge kopwe pwölüweló awom ngeni pöum lón óm sääw.

33Are emön a tääküw milik, iwe, a wiliti pwötö, are emön a öfönü pwöötun emön, a toowu chcha, nge are emön a efisätä soong, iwe, epwe wor äniini.

Än inen King Lemuel kewe kapas

31 Ikkeei ekkewe kapasen emiriit än ewe King Lemuel – ekkewe kapas inan we a äöw ngeni:

2Meet ka föri neii äät? Meet ka föri neii äät, üwa nöünuk seni lón äi leenien mönukól? Meet ka föri neii, ngang mi äänuk pwon?

3Kosap fangeló óm pöchökkül ngeni fefin, kosap pwal fangeló óm pöchökkül ngeni chókana mi efeiengawa kana king.

4Esap öchiti ekkewe king, en Lemuel, esap öchiti ekkewe king pwe repwe wün wain, esap öchiti ekkewe sounemenem pwe repwe mwonneiti sakaw.

5Pün are ra wün, repwe mönlükaló meet ekkewe öllük ra öpwüngaló, o repwe ömwöchü seni ekkewe chón riäfföü meinisin ar pwüüng.

6Chókana chök mi fätäl ngeni ar repwe mäfeiengaw ra wün sakaw, pwal chókana chök mi wor marasen letiper ra wün wain.

7Repwe wün pwe repwe mönlukaló ar wöwingaw, o resap chüen chechchemeni ar riäfföü.

8Kopwe suuki awom o kapas fäniten chókana resap tongeni pwisin kapas fäniter, pwal fäniten än ekkewe mi mweleele meinisin pwüüng.

9Kopwe kapas o ääni köpwüng fän wenechchar; kopwe penätä än ekkewe chón mweleele me chón osupwang pwüüng.

Manaw echchipwörün emön fefin mi pwüpwülü

10Iö a tongeni küna emön fefin mi manaw echchipwör me lipwäköch pwe epwe pwülüweni? Neminnei a öüchchea chapwur lap seni ekkewe faaw öüchea iter ruupi.

11Pwülüwen neminnei we a tongeni apilükülükü, nge neminnei epwe emwirinnöló manawen ätewe.

12Neminnei esap eppeti seni ätewe minne mi mwirinnö, nge epwe älisi i lón unusen ränin manawan.

13Neminnei a achoocho le küüt ünöünen siip me silin ewe irä itan flaks o a mochen angang ren pöün.

14Neminnei a usun ekkana siip sein amöömö me kamö pisek; a küttoto mwöngö seni leeni towaw.

15Neminnei a pwäätä nge mi chök chüen roch o a amollätä mwöngö fäniten chon leimwan, a pwal akkóóta angangen lón ewe ränin fäniten noun kewe chon angang fefin.

16A nennengeni fichi ew mälämäl o a mööni; a fótuki ew tännipin irän wain ren ewe mooni a angei seni an angang.

17Neminnei a fókkun kichiöch le angang o angang weires; pöün kana ra pöchökkül le angang.

18A nennengeni fichi pwe an angangen amöömö pisek a mwirinnö o lamwot; nöün lamp a chök tittin lepwin.

19Neminnei a kömwöch ewe pisekin för tereech o äfitäätä ewe tereech wón leenian we ren ächefen pöün.

20A suuki pöün ngeni ekkewe chón wöwingaw, ewer, neminnei a eitiewu pöün ngeni ekkewe mi osupwang.

21Esap wor än neminnei öürek fäniten chón leimwan lupwen a püng sno, pün iir meinisin ra üföüf üüf mi parachól.

22Neminnei a pwisin för chechchen an peet; i a üföüf üüf mi för seni mangaku mi pwechepwech me parachól.

23A wor suufölün pwülüwan we me lón asamalapen tittin an we telinimw, eweia i a móót ie leiin ekkewe souakkomwen ewe fönü.

24Neminnei a för üüf seni mangaku mi pwech o a ääniir amöömö; a pwal för peelit o amöömö ngeni ekkewe chón amöömö pisek.

25Neminnei a usun chök nge a üföüf pöchökkül me iteföüló; a pwapwa nge esap wor an nuokkusiti ewe fansoun epwe feitto.

26Lupwen neminnei a kapas, an kapas ra miriit; kapasen öüröür mi ölükülük mi towu seni wón tinnawan a fis fän kirekiröch.

27Neminnei a tümwünü le mammasa fichi minne a fis lón imwan we, nge esap mochen epwe mwöngö mwöngön tungór feil.

28Nöün kana ra üütä o ra efeiöchüw i; pwal pwülüwan we a mwareiti i o apasa ngeni:

29“Chómmóng fefin ra föri minne mi echchipwör, nge en ka luuló seniir meinisin.”

30Liemmwung a otupwutup, pwal lieöch a mwittir wesiló, nge emön fefin mi nuokkusiti ewe SAMOL, iei i chök emön sipwe mwareiti.

31Öüpwe ngeni neminnewe liiwinin, uwään angangen pöün; pwisin an kana föfför repwe efisätä än aramas repwe mwareiti i me lón ekkewe asamalapen tittin ewe telinimw.